توضيح و شاهد مطلب فوق اينكه، آسمان را ظاهري و باطني است؛ چنانكه اميرالمؤمنين(عليه السلام) در پاسخ اين سؤال كه ميان آسمان و زمين چقدر فاصله است؟ فرمود: بُردِ ديد چشم و دعاي مظلوم: «مدّ البصر ودعوة المظلوم»[1].
دلالت اين حديث بدين گونه است كه چشم جز ظاهر آسمان را نميبيند، امّا باطن آسمان جز با بصيرت، قابل رؤيت نيست؛ زيرا مظلومي كه به خدا پناه برده جز خدا را نميخواند؛ خدايي كه امر هر آسماني را به همان آسمان وحي كرده: (أوحي في كل سماء أمرها)[2] و به مردم وعده داده است كه روزيشان در آسمان است: (وفي السماء رزقكم)[3] و كفار را تهديد كرده كه درهاي آسمان(يعني بواطن و اسرار آن) براي آنها گشوده نخواهد شد: (لا تفتّح لهم أبواب السماء)[4]؛ زيرا نيايش او به ملكوت آسمان صاعد ميشود. بنابر آنچه گفته شد، درمييابيم كه هر عبادتي و از جمله حج بطن و سرّي دارد.
شهود قلبي باطن اعمال
نكته شايان ذكر درباره شهود قلبي مزبور اينكه، خداوند متعالي به مردم دستور داده است آنچه را پيامبر به آنان فرمان داد، به كار بندند: (ما اتاكم الرسول فخذوه)[5]
و نيز ميفرمايد:... آنچه را به شما داديم به نيرو بگيريد: (خذوا ما اتيناكم بقوّة)[6].
[1] ـ بحار، ج 55، ص 93. در بسياري از روايات، كلام مذكور از امام مجتبي(عليهالسلام) نقل شده است؛ مانند: بحار، ج 10، ص 130 و ج33، ص239 و ج43، ص325 و357.
[2] ـ سوره فصّلت، آيه 12.
[3] ـ سوره ذاريات، آيه 22.
[4] ـ سوره اعراف، آيه 40.
[5] ـ سوره حشر، آيه 7.
[6] ـ سوره بقره، آيه 63.