نكاتي درباره خطاب الهي ويژه حج - صهبای حج نسخه متنی

نكاتي درباره خطاب الهي ويژه حج

آيه (وللهِ علي النّاس حِجُّ البَيْتِ من اسْتطاع إليه سبيلا)[1]، موضوع وجوب حجّ را با تأكيدهاي فراواني ذكر مي‏كند كه به برخي از آنها اشاره مي‏شود:

1 ـ جمله مذكور خبري است، نه انشايي و دلالت جمله خبري بر انشا قويتر از جمله انشايي بر آن است.

2 ـ جمله خبري اگر اسميه باشد چنانكه در آيه شريفه مذكور آمده است تأكيدش بر معناي «ثبوت» بيشتر و دلالتش از جمله خبريه فعليه قويتر است.

3 ـ با «لامِ» تكليف در كلمه «لِلّه» كه به خاطر اهميّتش، بر مبتدا(حِجّ) مقدم شده است وجوب حج را بيان مي‏كند؛ زيرا حرف «لام» در آياتي نظير (وَاعلمُوا أنَّما غَنمْتم منْ شي‏ء فإنَّ للّهِ خُمُسَهُ)[2] براي اختصاص يا ملكيّت است، امّا «لام» در (وللهِ علي النّاس) لام تكليف است؛ يعني اين تكليف از طرف خداوند سبحان بر عهده مردم قرار داده شده است، مانند آنچه در صيغه نذر گفته مي‏شود: «لِلّه عَلَيَّ أنْ أفْعَلَ كَذا... ».

4 ـ گاه براي وجوب فعلي كلمه «عَلي» به كار مي‏رود، مانند «علي اليد ما أخذت حتي تؤدّي»[3]. در آيه مورد بحث نيز براي تأكيد مطلب، بلافاصله بعد از «لله»، «علي» ذكر شده است: (لله علي النّاس).

شايان ذكر است كه، «لام» و «عَلي» هرگاه در مقابل يكديگر قرار گيرد نشانه آن است كه از يك طرف حكمي بر طرف ديگر جعل و واجب شده است، نه اينكه بر ضرر او باشد. بنابراين، در اينجا گرچه تعبير «علي النّاس» آمده است ليكن اين در حقيقت «لِلنّاس» است نه «علي النّاس» تا به معناي ضرر باشد. چنانكه لام «لله» نيز به معناي نفع نيست؛ يعني از طرف خدا بر مردم است...؛ زيرا نفع حج به‏خود
مردم برمي‏گردد، نه به‏خداوند.

[1] ـ سوره آل عمران، آيه 97.

[2] ـ سوره انفال، آيه 41.

[3] ـ مستدرك الوسائل، ج 14، ص 8.