صهبای حج نسخه متنی

(الله خالق كلّ شي‏ء)[1] و (ومن اياته الّيل والنّهار والشّمس والقمر)[2]، پس جنس مشرق و مغرب از آن خداست: (لله المشرق والمغرب)[3].

قرآن كريم حقيقت مشرق و مغرب و تكثر آن دو و اقسام آنها و نيز اصل بودن يكي نسبت به ديگري را در سه مرحله بيان كرد: نخست درباره اقسام مشرق و غرب فرمود: دو مشرق اعتدالي و دو مغرب اعتدالي وجود دارد: (ربُّ المشرقين وربُّ المغربين)[4].

دوم اينكه، به خاطر كرويّت زمين، در هر لحظه گوشه‏اي از آن مشرق، و جانب ديگر آن مغرب خواهد بود. از اين‏رو فرمود: (ربّ المشارق والمغارب)[5].

سوم اينكه، مغرب و مشرق، همانند ظلمت و نور، عدم و ملكه است، نه دو شي‏ء متضاد؛ يعني مغرب در حقيقت وجود ندارد، بلكه ما از عدمِ شرق، غرب را انتزاع مي‏كنيم. اگرچه هيچ يك از مشرق و مغرب وجود خارجي ندارد، بلكه هر دو، جهت است، ليكن در جهت بودنْ اصالت از آن مشرق و تبعيت از آن مغرب است. بر خلاف شمال و جنوب كه عِدل يكديگر بوده و هيچ يك اصل و ديگري فرع نيست. اما مغرب چيزي در برابر مشرق نيست؛ زيرا بر اثر حركت وضعي زمين، خورشيد هر لحظه تنها بربخشي از زمين مي‏تابد؛ آنجا كه آفتاب نيست تاريك است و از عدم نور، غروب و از غيبت خورشيد، مغرب و همچنين ليل را انتزاع مي‏كنند. از اين‏رو فرمود: نه مغربي وجود دارد و نه مغاربي بلكه هر چه هست اشراق و افاضه است:

(إنّ إلهكم لواحد ربُّ السموات والأرض وما بينهما وربُّ المشارق)[6].

[1] ـ سوره رعد، آيه 16.

[2] ـ سوره فصلت، آيه 37.

[3] ـ سوره بقره، آيه 115.

[4] ـ سوره الرحمن، آيه 17.

[5] ـ سوره معارج، آيه 40.

[6] ـ سوره صافات، آيه 5.