و عرضى دو قسم است: (اول) اگر انتزاع او و حملش متوقف بر ضميمه باشد، مانند انتزاع حار و حملش بر جسم كه متوقف بر انضمام حرارت به جسم است، محمول بالضميمه ناميده مى شود. (قسم دوم) اما اگر متوقف بر انضمام چيزى به موضوع نباشد خارج محمول ناميده مى شود. مانند عالى و سافل. اين (تعريف) مشهور است. پيش از اين گذشت كه عرض، از مراتب وجودِ جوهر است.
شرح
عرض، به محمول بالضميمه و خارج محمول تقسيم مى شود. محمول بالضميمه آن است كه در انتزاعش از جسم نيازمند به ضميمه كردن چيزى به جسم باشيم. مثلا وقتى حارٌ را از يك فلز گداخته انتزاع و بر آن حمل مى كنيم، به عنوان جسم تنها نمى توان اين عنوان را از آن انتزاع كرد; مگر آنكه به آن حرارت را ضميمه نماييم، آنگاه بگوييم: آن حار است. اما در خارج محمول (كه در بعضى استعمالات به محمول بالضميمه نامگذارى مى شود) انتزاع عرض از موضوع خود، متوقف بر ضميمه كردن چيزى به آن نيست. مانند انتزاع عالى از سقف كه انتزاع عنوان عالى، نيازمند اضافه نمودن چيزى به سقف نيست. و نيز انتزاع سافل از ارض، يا انتزاع تشخّص از وجود. اما اينكه عرض از مراتب وجود جوهر است شرح آن در بحث مقولات خواهد آمد. اجمال سخن اينكه عرض به وجودى جداى از وجود جوهر، موجود نمى شود، بلكه در دامن آن و به وجودى كه جوهر بدان موجود است، موجود مى شود. عرض، شأنى از شؤون جوهر و نمودى از نمودهاى آن است. و به تعبير كتاب، مرتبه اى از مراتب وجودِ جوهراست.
متن
ويتميّز الذاتى من غير الذاتى بخواصه التى هى لوازم ذاتيّته وهى كونه ضرورىّ الثبوت لذى الذاتى لضرورية ثبوت الشىء لنفسه، وكونه غنيّاً عن السبب. فالسبب الموجد لذى الذاتىّ هو السبب الموجد للذاتىّ لمكان العينيّة وكونه متقدّماً على ذى الذاتى تقدّماً بالتجوهر ـ كما سيجىء إن شاء الله.
لطفا منتظر باشید ...
