و ذاتى از غير ذاتى به خواصى كه لازمه ذاتيّت اوست، متميز مى شود. و آن عبارت است از اينكه (اولا) ذاتى ضرورى الثبوت براى صاحب آن است; به جهت آنكه شىء براى خود، ضرورى الثبوت هست. (دوم) اينكه ذاتى از سبب (مستقل) بى نياز است; زيرا همان سببى كه مُوجِد صاحب ذاتى است مُوجد ذاتى هم مى باشد، چون اين دو، يكى مى باشند. و (ثالثاً) ذاتى بر ذى الذاتى مقدم است به تقدم جوهرى، چنانكه بيان آن بزودى خواهد آمد.
شرح
سه خصوصيت، نشانه ذاتى بودن يك چيز هست: يكى اينكه ذاتى بالبداهة براى ذى الذاتى ثابت است; انسان اگر حيوان يا ناطقيت نداشته باشد انسان نيست. پس بالبداهة حيوانيت و ناطقيت براى انسان، ثابت است و ثانياً همان سببى كه انسان را خلق مى كند اجزاى ماهوى چون حيوان و ناطق را هم خلق مى كند. اينطور نيست كه انسان علاوه بر علت خود علتى ديگر براى اجزاى خود داشته باشد. ثالثاً اجزاى ماهوى بر كل ماهيت، تقدم جوهرى دارد. يكى از اقسام هشت گانه تقدم، تقدم بالتجوهر هست. و آن اين است كه اجزاى ماهيت چون جوهر و حيوان و ناطق بر خود ماهيت، چون انسان، تقدم دارد اما نه در خارج بلكه در مرتبه ذهن و تقرر ماهوى; زيرا همانطور كه در فقره بعدى خواهد آمد جزء در خارج، عين كل مى باشد وتقدّمى در بين نيست.
متن
وقد ظهر ممّا تقدم أنّ الحمل بين الذات وبين أجزائه الذاتيه حمل أوّلىّ. وبه يندفع الاشكال فى تقدّم أجزاء الماهيّة عليها بأنّ مجموع الأجزاء عين الكلّ، فتقدّم المجموع على الكلّ تقدّم الشىء على نفسه وهو محال. وذلك أنّ الذاتىّ سواء كان أعمّ ـ وهو الجنس ـ او أخصّ ـ وهو الفصل ـ عين الذات، والحمل بينهما أوّلىّ وإنّما سمّى جزءاً لوقوعه جزءاً من الحدّ. على أنّ إشكال تقدّم الأجزاء على الكلّ مدفوع بأنّ التقدم للأجزاء بالأسر على الكلّ وبين الاعتبارين تغاير.
لطفا منتظر باشید ...
