ترجمه تفسیر المیزان جلد 8

جمله" لَمْ يَدْخُلُوها وَ هُمْ يَطْمَعُونَ". اين است كه اين گناه‏كاران هنوز خود داخل بهشت نشدند و اميدوارند كه آن پيغمبر و يا امام كه همراه آنان است شفاعت‏شان كند، و وقتى مى‏بينند كه گناه‏كاران راه دوزخ را پيش گرفته و مى‏روند از در تضرع مى‏گويند:" رَبَّنا لا تَجْعَلْنا مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ".

آن گاه اصحاب اعراف يعنى انبياء و جانشينان ايشان، رجالى را از اهل عذاب صدا زده و از در شماتت مى‏گويند: جماعت شما و استكبارى كه مى‏ورزيديد شما را بى‏نياز نكرد، آيا اين همراهان ما نبودند كه شما آنان را به خاطر فقر و فلاكت‏شان به بازى مى‏گرفتيد؟ و آنان را تحقير نموده، دنياى‏تان را به رخ‏شان مى‏كشيديد؟ آن گاه رو به مستضعفين كرده، به امر خداوند مى‏گويند:" ادْخُلُوا الْجَنَّةَ لا خَوْفٌ عَلَيْكُمْ وَ لا أَنْتُمْ تَحْزَنُونَ" «1».

مؤلف: مرحوم قمى در تفسير خود از پدرش از حسن بن محبوب از ابى ايوب از مرثد از امام صادق (ع) قريب به اين مضمون را نقل كرده است «2».

و اين روايت به طورى كه ملاحظه مى‏كنيد به جاى كسانى كه حسنات و سيئاتشان برابر است صريحا مستضعفين را اسم برده، و آن گاه فرموده كه در اين ميان جماعتى از مستضعفين هستند كه اميد رفتن به بهشت را داشته و از رفتن به دوزخ به خدا پناه مى‏برند، و ديگر تفسير نمى‏كند كه اين مستضعفين همان اصحاب اعرافند كه هر كسى را به سيماى مخصوصش مى‏شناسند يا غير آنان. بنا بر اين، انطباق مضمون اين روايت با آيات اعراف آسان است، فقط يك اشكال در آن هست و آن ظهور آيات اعراف است در اينكه كسانى كه به اهل بهشت سلام مى‏دهند مقربين اهل اعراف مى‏باشند نه مستضعفين.

و بعيد نيست كه روايات اين باب دستخوش اشتباهات ناقلين روايت و كج فهمى آنان شده باشد، مثلا ممكن است رسول خدا (ص) يا بعضى از امامان فرموده باشند كه جماعتى از مستضعفين هستند كه خداوند آنان را يا به شفاعت شفعاء و يا به مشيت خود داخل بهشت مى‏سازد، آن گاه راوى فرمايش آن جناب را در اثر نقل به معنى به اين صورت كه مى‏بينى درآورده باشد، مخصوصا اين اختلال در نقل به معنى و مضمون، در روايات وارده از ابن عباس و ابن مسعود و حذيفه و امثال آنان كه مى‏گويد: رجال اعراف كسانى‏اند كه حسنات و سيئات‏شان برابر باشد، به خوبى به چشم مى‏خورد، چون اين دسته از روايات اختلاف فاحشى‏

(1) مجمع البيان ج 4 ص 423 ط تهران.

(2) تفسير قمى ج 1 ص 231