گفتگوها و مشاجرات علماء و اهل بحث اشاعره و معتزله در باره در خواست رؤيت توسط موسى (ع) - ترجمه تفسیر المیزان جلد 8

مى‏ساخت عرض كرد:" رَبِّ أَرِنِي أَنْظُرْ إِلَيْكَ" و چون اين سؤال، سؤال بزرگى بود لذا مورد عتاب الهى قرار گرفت و جواب آمد:" لن ترينى" تو در دنيا مرا نخواهى ديد تا آنكه بميرى، وقتى مردى در آخرت مرا خواهى ديد. و ليكن اگر ميل دارى در همين دنيا مرا ببينى نظر به كوه كن، اگر كوه بر جاى ماند تو نيز مرا خواهى ديد. آن گاه خداوند بعضى از آيات خود را اظهار نمود و به كوه تجلى كرد، كوه قطعه قطعه شد و از هم پاشيد،" وَ خَرَّ مُوسى‏ صَعِقاً" و موسى مرد و به زمين افتاد، آن گاه خداوند او را دوباره زنده نمود و مبعوث كرد، موسى وقتى زنده شد عرض كرد:" سُبْحانَكَ تُبْتُ إِلَيْكَ وَ أَنَا أَوَّلُ الْمُؤْمِنِينَ" يعنى من اولين كس هستم كه ايمان آورده به اينكه تو را نمى‏توان ديد «1».

مؤلف: بطورى كه ملاحظه مى‏كنيد اين دو روايت همان بيانى را كه ما در ذيل اين آيه كرديم تاييد مى‏كنند، زيرا چند نكته از آن دو استفاده مى‏شود:

اول اينكه درخواست موسى رؤيت «2» قلبى بوده نه بصرى كه بهر معنا تصور شود بر خداى تعالى محال است، و حاشا بر مقام موسى بن عمران و كليم اللَّه كه نسبت به ساحت پروردگار خود از يك امر بديهى بى‏خبر بوده باشد، در حالى كه او خودش مردمى را كه براى ميقات انتخاب نموده بود بخاطر همين كه درخواست رؤيت خدا را كرده بودند سفيه خواند و به پروردگار خود عرض كرد:" أَ تُهْلِكُنا بِما فَعَلَ السُّفَهاءُ مِنَّا" «3» با اين حال چطور ممكن است خودش اقدام به كارى كند كه مردم را بخاطر همان كار سفيه خوانده؟

گفتگوها و مشاجرات علماء و اهل بحث اشاعره و معتزله در باره در خواست رؤيت توسط موسى (ع)

و عجب اينجا است كه روزگارى همين مطلب بديهى، اهل بحث و علماى اسلامى را به خود مشغول كرده و از صدر اسلام تا زمان حضرت رضا (ع) مورد نزاع واقع شده است، مخصوصا در زمان امام باقر و امام صادق (ع) كه نزاع و مشاجره در آن به اوج شدت رسيده، معتزله آن را بطور مطلق انكار مى‏كردند، و اشاعره آن را نسبت به آخرت اثبات و نسبت به دنيا انكار مى‏نمودند «4». طايفه ديگرى هم بودند كه مى‏گفتند خداوند هم در آخرت ديده مى‏شود و هم در دنيا «5». و از اين عجيب‏تر اينكه هر سه فرقه به همين آيه استدلال‏

(1) توحيد صدوق ص 262 ب 36

(2) متن حديث چنين است:" و سئل موسى و جرى على لسانه من حمد اللَّه عز و جل رَبِّ أَرِنِي أَنْظُرْ إِلَيْكَ" و ترجمه‏اش به نظر ما همان بود كه از نظر خواننده گذشت.

(3) سوره اعراف آيه 155

(4) تفسير قرطبى ج 7 ص 54 و 279 و ج 19 ص

8- 107 و تفسير كبير فخر رازى ج 13 ص

5- 124

(5) تفسير فخر رازى ج 13 ص 127