فرق بين" خلق" و" امر" - ترجمه تفسیر المیزان جلد 8

" إِنَّما أَمْرُهُ إِذا أَرادَ شَيْئاً أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ فَسُبْحانَ الَّذِي بِيَدِهِ مَلَكُوتُ كُلِّ شَيْ‏ءٍ" «1» تفسير و بيان كرده، كه امرى را كه او از ذات و صفات و آثار و فعل هر چيزى مالك است همان گفتن" كن" است كه به هر چيزى بگويد موجود مى‏شود، يعنى با گفتن كلمه" كن" حصه‏اى از وجود را بر آن چيز افاضه مى‏كند، و آن چيز به آن حصه از وجود موجود مى‏شود.

اين وجود، نسبتى به خداى متعال دارد كه به آن اعتبار امر خدا و كلمه الهى" كن" است و نسبتى هم به شى‏ء موجود دارد كه به آن اعتبار امر آن شى‏ء است و به خداوند بر مى‏گردد و خداوند در اين آيه از آن به" فيكون" تعبير فرموده است.

خداى تعالى براى اين دو نسبت يعنى نسبتى كه امر از يك طرف به خدا و از طرفى ديگر به موجود مخلوق دارد صفات و احكام مختلفى را ذكر كرده، كه ما به زودى در جاى مناسبى پيرامون آن بحث خواهيم كرد- ان شاء اللَّه تعالى-.

حاصل كلام اين شد كه امر همان ايجاد است چه به ذات چيزى تعلق بگيرد و چه به صفات و افعال و آثار آن، پس همانطورى كه امر ذوات موجودات به دست خدا است همچنين امر نظام وجودش نيز به دست او است، چون او از ناحيه خود چيزى از صفات و افعال خود را مالك نيست.

فرق بين" خلق" و" امر"

فرقى كه خلق با امر دارد اين است كه خلق ايجاد چيزى است كه در خلقت آن تقدير و تاليف به كار رفته باشد، حال چه به نحو ضم چيزى به چيز ديگر باشد، مانند ضم اجزاء نطفه به يكديگر و يا ضم نطفه ماده به نطفه نر و سپس ضم مواد غذايى به آن و هزاران شرايط كه در پيدايش و خلقت يك انسان و يا حيوان است، و چه به نحو ديگرى كه از قبيل ضم جزئى به جزء ديگرى نباشد، مانند تقدير ذات موجود بسيط و تعيين حد وجودى و آثار آن و روابطى كه با ساير موجودات دارد. و اين معنا از آيات كريمه قرآن نيز به خوبى استفاده مى‏شود، مانند آيه" وَ خَلَقَ كُلَّ شَيْ‏ءٍ فَقَدَّرَهُ تَقْدِيراً" «2» و آيه" الَّذِي أَعْطى‏ كُلَّ شَيْ‏ءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدى‏" «3» و آيه" اللَّهُ خالِقُ كُلِّ شَيْ‏ءٍ" «4» كه خلقت خود را به همه چيز تعميم داده. بخلاف امر كه در معناى آن تقدير جهات وجود و تنظيم آن نيست، به همين جهت است كه امر تدريج بردار نيست، و ليكن خلقت‏

(1) سوره يس آيه 84

(2) و آفريد هر چيزى را و آن را به دقتى كه فوق آن تصور ندارد اندازه‏گيرى كرد. سوره فرقان آيه 2

(3) موسى گفت پروردگار ما آن كسى است كه به هر چيز آفرينش مخصوص آن را داد و او را به استفاده از آن داده‏ها رهبرى نمود. سوره طه آيه 50

(4) سوره زمر آيه 62