ترجمه تفسیر المیزان جلد 8

ايشان را به دين حق دعوت كردند زير بار نرفتند، زيرا خداى تعالى دل‏هاى ايشان را به خاطر تكذيبى كه قبلا كرده بودند مهر كرده بود.

خلاصه اينكه ايمان نياوردن كفار به دعوت انبياء در اثر مهرى است كه خدا بر دلهايشان زد، و مهر خدا هم اثر تكذيبى است كه نسبت به دلالت باساء و ضراء و سپس دلالت تبديل سيئه به حسنه بر وجود صانع روا داشته و گفتند باساء و ضراء كار دهر است.

آيه شريفه" وَ لَقَدْ أَهْلَكْنَا الْقُرُونَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَمَّا ظَلَمُوا وَ جاءَتْهُمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَيِّناتِ وَ ما كانُوا لِيُؤْمِنُوا كَذلِكَ نَجْزِي الْقَوْمَ الْمُجْرِمِينَ" «1» و همچنين آيه" ثُمَّ بَعَثْنا مِنْ بَعْدِهِ- يعنى نوح (ع)- رُسُلًا إِلى‏ قَوْمِهِمْ فَجاؤُهُمْ بِالْبَيِّناتِ فَما كانُوا لِيُؤْمِنُوا بِما كَذَّبُوا بِهِ مِنْ قَبْلُ كَذلِكَ نَطْبَعُ عَلى‏ قُلُوبِ الْمُعْتَدِينَ" «2» نيز همين معنا را مى‏رساند. پس اينكه در آيه مورد بحث فرمود:

" فَما كانُوا لِيُؤْمِنُوا بِما كَذَّبُوا مِنْ قَبْلُ" تفريع بر جمله" وَ لَقَدْ جاءَتْهُمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَيِّناتِ" است، و منظور از" ما كذبوا" همان آيات آفاقى و انفسى و دلائل روشنى است كه انبياء به وسيله آنها به سوى خدا دعوتشان مى‏كردند، زيرا همه اينها آيات خدايند. و منظور از تكذيب سابق آنان تكذيب و زير پا گذاشتن حكم عقل است. و منظور از ايمان نياوردن در مرحله دوم نپذيرفتن دعوت انبياء است، چون قبل از اينكه انبياء آنان را به دين توحيد دعوت كنند عقول خود آنان با مشاهده آيات خدايى حكم مى‏كرد به مربوب بودن آنان براى پروردگار متعال و اينكه جز پروردگار رب ديگرى برايشان نيست، پس كفار قبل از ايمان نياوردن به انبياء حكم عقل خود را تكذيب كرده‏اند. و به اين اعتبار معناى آيه مورد بحث اين خواهد بود كه: كفار به آياتى كه انبياء، آنان را به وسيله آن آيات تذكر مى‏دهند ايمان‏آور نيستند، براى اينكه به آياتى هم كه عقولشان با آن آيات تذكرشان مى‏داد ايمان نياوردند، خداوند آن آيات (زلزله، صاعقه و امثال آن) را فرستاد تا به حكم عقل به درگاه پروردگارشان ملتجى شده و قدر عافيت را دانسته شكر آن را بهتر بجا آورند، و ليكن بجا نياوردند، و گفتند اين تحولات مربوط به طبيعت است.

از اين روى بايد گفت منظور از عهدى كه در آيه" وَ ما وَجَدْنا لِأَكْثَرِهِمْ مِنْ عَهْدٍ وَ إِنْ وَجَدْنا أَكْثَرَهُمْ لَفاسِقِينَ" است همين احكامى است كه خداوند به عقل آنان داده كه يكى از

(1) و پيش از شما بسيار نسل‏ها را وقتى ستم كردند و پيغمبرانشان با حجت‏ها سوى ايشان آمده بودند و ايمان آوردنى نبودند هلاك كرده‏ايم و گروه بزهكاران را چنين سزا مى‏دهيم. سوره يونس آيه 13

(2) سپس از پى او (نوح) پيغمبرانى به سوى قومشان فرستاديم براى آنان حجت‏ها آوردند اما بخاطر آن چيزها كه از پيش به تكذيب آن پرداخته بودند ايمان بيار نبودند بدينسان بر دلهاى مردم متجاوز مهر غفلت مى‏نهيم. سوره يونس آيه 74