ترجمه تفسیر المیزان جلد 8

گوساله را داشته است.

اين آيه داستان گوساله‏پرستى بنى اسرائيل را ذكر مى‏كند، و تفصيل آن بطورى كه در سوره" طه" آمده اين است كه: بعد از رفتن موسى (ع) به ميقات پروردگار، بنى اسرائيل از دير آمدنش به تنگ آمدند و سامرى از ناشكيبايى ايشان استفاده نمود و آنان را بفريفت، به اين طريق كه زينت آلات ايشان را گرفت و از آن مجسمه گوساله‏اى ريخت كه مانند ساير گوساله‏ها صدا مى‏كرد، و آن را معبود ايشان خواند و گفت: اين است اله شما و اله موسى. بنى اسرائيل هم گفته او را پذيرفته و در برابر آن به سجده درآمدند و آن را معبود خود پنداشتند. البته در سوره مورد بحث اين جزئيات ذكر نشده، و آنچه هم كه ذكر شده بى‏نياز از جزئيات مذكور در سوره" طه" نيست. و اين خود دليل روشنى است بر اينكه سوره" طه" قبل از سوره مورد بحث نازل شده.

به هر حال اينكه فرمود:" وَ اتَّخَذَ قَوْمُ مُوسى‏ مِنْ بَعْدِهِ مِنْ حُلِيِّهِمْ عِجْلًا جَسَداً" معنايش اين است كه: قوم موسى بعد از رفتن وى به ميقات پروردگار خود و قبل از آنكه برگردد- چون بعد از ذكر اين داستان مراجعت موسى را بيان مى‏كند- گوساله‏اى را براى خود معبود گرفتند، و اين گوساله مجسمه‏اى بود داراى آواز.

جمله" أَ لَمْ يَرَوْا أَنَّهُ لا يُكَلِّمُهُمْ وَ لا يَهْدِيهِمْ سَبِيلًا" ايشان را مذمت مى‏كند به اينكه چطور يك مطلب روشن و واضحى را كه عقل هر كس در اولين نظر آن را درك مى‏كند درك نكردند و هيچ به خود نگفتند: اگر اين گوساله خداى ما بود لا بد و لا جرم با ما حرفى مى‏زد و ما را به راه راست هدايت مى‏كرد.

و اگر از ميان همه صفاتى كه منافى با الوهيت گوساله است، خصوص حرف نزدن و هدايت نكردن آن را ذكر نمود و از ساير صفات آن از قبيل جسميت، مصنوع بودن، محدوديت و گنجيدنش در مكان و زمان و امثال اينها سكوت كرد، با اينكه اينها نيز منافات با الوهيت آن دارد، براى اين بود كه اين دو صفت يعنى تكلم و هدايت از روشن‏ترين صفاتى است كه الوهيت مستلزم آن است، زيرا هر كس هر چيزى را اله و معبود خود مى‏داند ناگزير است از اينكه آن اله را به آن نحوى كه خود او دوست مى‏دارد پرستش كند، لا جرم آن اله مى‏بايستى راه پرستش مورد علاقه خود را به بندگان خود معرفى كند و اين خود مستلزم تكلم و تفهيم است، و بنى اسرائيل با اينكه مى‏ديدند گوساله حرف نمى‏زند و آنان را هدايت نمى‏كند با اين همه پيشنهاد الوهيت آن را از سامرى پذيرفتند.

جهت ديگرى كه باعث شد از ميان همه صفات گوساله مزبور اين دو صفت ذكر شود