ترجمه تفسیر المیزان جلد 8

و از اينكه ابليس از خدا خواست تا روز قيامت مهلتش دهد استفاده مى‏شود كه وى در اين صدد بوده كه جنس بشر را هم در دنيا و هم در عالم برزخ گمراه كند، و ليكن خداوند دعايش را به اجابت نرسانيد، و شايد خداوند خواسته باشد كه او را تنها در زندگى دنيا بر بندگانش مسلط كند، و ديگر در عالم برزخ قدرت بر اغواى آنان نداشته باشد، هر چند به مصداق آيه" وَ مَنْ يَعْشُ عَنْ ذِكْرِ الرَّحْمنِ نُقَيِّضْ لَهُ شَيْطاناً فَهُوَ لَهُ قَرِينٌ، وَ إِنَّهُمْ لَيَصُدُّونَهُمْ عَنِ السَّبِيلِ وَ يَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ مُهْتَدُونَ، حَتَّى إِذا جاءَنا قالَ يا لَيْتَ بَيْنِي وَ بَيْنَكَ بُعْدَ الْمَشْرِقَيْنِ فَبِئْسَ الْقَرِينُ، وَ لَنْ يَنْفَعَكُمُ الْيَوْمَ إِذْ ظَلَمْتُمْ أَنَّكُمْ فِي الْعَذابِ مُشْتَرِكُونَ" «1» و همچنين آيه" احْشُرُوا الَّذِينَ ظَلَمُوا وَ أَزْواجَهُمْ" «2» رفاقت و همنشينى با آنان را داشته باشد.

" قالَ فَبِما أَغْوَيْتَنِي لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِراطَكَ الْمُسْتَقِيمَ ثُمَّ لَآتِيَنَّهُمْ مِنْ بَيْنِ أَيْدِيهِمْ وَ مِنْ خَلْفِهِمْ ...".

" اغواء" به معناى انداختن در غوايت و گمراهى است، البته گمراهيى كه توأم با هلاك و خسران باشد. و مفسرين گر چه جمله" اغويتنى" را بر حسب اختلاف نظريات و سليقه‏هايى كه داشته‏اند به همه اين معانى يعنى" غوايت"،" ضلالت"،" هلاك" و" خسران" تفسير كرده‏اند، و ليكن از عبارتى كه خداى تعالى در سوره" حجر" از ابليس حكايت كرده و فرموده:" قالَ رَبِّ بِما أَغْوَيْتَنِي لَأُزَيِّنَنَّ لَهُمْ فِي الْأَرْضِ وَ لَأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ" استفاده مى‏شود كه مراد او همان معنايى بوده كه ما ذكر كرديم.

حرف" باء" در كلمه" بما" براى سببيت و يا مقابله است، از اين جهت معناى آيه چنين است كه:" من به سبب اينكه گمراهم كردى و يا در مقابل اينكه گمراهم ساختى ...".

و اينكه بعضى‏ها گفته‏اند حرف مزبور براى قسم، و نظير قسمى است كه در آيه" فَبِعِزَّتِكَ لَأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ" «3» است، اشتباه مى‏باشد.

و جمله" لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِراطَكَ الْمُسْتَقِيمَ" به اين معنا است كه من بر سر راه راست تو

(1) و هر كس از ياد خداوند مهربان اعراض كند، شيطانى را بر او مى‏گماريم تا همنشين وى باشد، و آن شياطين هميشه مردم را از راه خدا باز مى‏دارند و مردم در عين حال خيال مى‏كنند كه راه حق همين است كه آنان مى‏روند، تا آنكه نزد ما آيد، آن وقت مى‏گويد: اى كاش ميان من و تو فاصله بين شرق و غرب مى‏بود، و من با تو آشنا نمى‏شدم كه بد قرينى هستى، (پشيمانى) در آن روز هيچ سودى به حال شما ندارد، زيرا در دنيا ظلم كرديد و امروز با شياطين در عذاب دوزخ شريكيد. سوره زخرف آيه

36- 39

(2) اينك ستمكاران را حاضر كنيد با قرين‏هايشان. سوره صافات آيه 22

(3) سوره ص آيه 82