ترجمه تفسیر المیزان جلد 8

ساير آيات است. دقت در معناى اين دو كلمه نيز اين معنا را تاييد مى‏كند، براى اينكه" مخلصين"- به فتح لام- كسانيند كه براى خدا خالص شده باشند يعنى خداوند آنان را براى خود خالص كرده است و جز او كسى در آنان نصيبى ندارد، و آنان به غير خدا به ياد كسى نيستند، از خدا گذشته هر چيز ديگرى را- حتى خودشان را- فراموش كرده‏اند. و معلوم است كه چنين كسانى در دلهاى‏شان جز خداى تعالى چيز ديگرى نيست و چنان ياد خدا دلهاى‏شان را پر كرده كه ديگر جاى خالى براى شيطان و وسوسه‏هايش نمانده است.

و اما" شاكرين"- آنها هم كسانيند كه هميشه شكر نعمت‏هاى خدا كارشان است، يعنى به هيچ نعمتى از نعمتهاى پروردگار بر نمى‏خورند مگر اينكه شكرش را بجاى مى‏آورند. به اين معنا كه در هر نعمتى طورى تصرف نموده و قولا و فعلا به نحوى رفتار مى‏كنند كه نشان مى‏دهند اين نعمت از ناحيه پروردگارشان است، و پر واضح است كه چنين كسانى به هيچ چيزى از ناحيه خود و ديگران بر نمى‏خورند مگر اينكه قبل از برخوردشان به آن و در حال برخورد و بعد از برخوردشان به ياد خدايند و همين به ياد خدا بودن‏شان هر چيزى ديگرى را از يادشان برده، چون خداوند در جوف كسى دو قلب قرار نداده، پس اگر حق معناى شكر را ادا كنيم برگشت معناى آن به همان مخلصين خواهد بود، و اگر ابليس شاكرين و مخلصين را از اغواء و اضلال خود استثنا كرده بيهوده و يا از راه ترحم بر آنان نبوده، و نخواسته بر آنان منت بگذارد، بلكه از اين باب است كه دسترسى به آنان نداشته و زورش به آنان نمى‏رسيده است.

گر چه ابليس در كلام خود طريقه گمراه كردن ابناى بشر را ذكر نكرده و ليكن در كلامش اشاره به دو حقيقت هست، و آن دو حقيقت يكى اين است كه سبب اضلالش هم ضلالتى است كه در نفس خود او جايگزين شده، و مانند آتش كه به هر چيز برخورد از حرارت خود در آن اثر مى‏گذارد او نيز هر كسى را كه بخواهد گمراه كند با او تماس حاصل مى‏كند و به همين وسيله از گمراهى خود چيزى در نفس او باقى مى‏گذارد. اين معنا از آيه" احْشُرُوا الَّذِينَ ظَلَمُوا وَ أَزْواجَهُمْ ... وَ أَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلى‏ بَعْضٍ يَتَساءَلُونَ قالُوا إِنَّكُمْ كُنْتُمْ تَأْتُونَنا عَنِ الْيَمِينِ قالُوا بَلْ لَمْ تَكُونُوا مُؤْمِنِينَ ... فَأَغْوَيْناكُمْ إِنَّا كُنَّا غاوِينَ" «1» نيز استفاده مى‏شود.

ديگر اينكه آن چيزى كه ابليس خود را به آن تماس مى‏دهد شعور انسانى و تفكر

(1) كسانى را كه ستم كرده‏اند با قرين‏هايشان جمع نماييد ... بعضى‏شان پرسش‏كنان به بعض ديگر رو كرده مى‏گويند: شما از جانب راست براى فريب ما مى‏آمديد، گويند (نه) شما اصلا مؤمن نبوديد ... ما شما را گمراه كرديم چون خودمان هم گمراه بوديم. سوره صافات آيه 32