مشيتش تعلق نگرفته به اينكه سعادت را براى كسى كه از او اعراض كرده و به غير او كه همان زندگى مادى زمينى است، اقبال نموده حتمى سازد. آرى، زندگى زمينى آدمى را از خدا و از بهشت كه خانه كرامت او است باز مىدارد، و اعراض از خدا و تكذيب آيات او ظلم است، و حكم حتمى خدا جارى است به اينكه مردم ظالم را هدايت نكند،" وَ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ كَذَّبُوا بِآياتِنا أُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِيها خالِدُونَ" «1».
و لذا بعد از جمله" وَ لَوْ شِئْنا لَرَفَعْناهُ بِها" فرمود:" لكِنَّهُ أَخْلَدَ إِلَى الْأَرْضِ وَ اتَّبَعَ هَواهُ" و بنا بر اين بيان، تقدير كلام اين مىشود:" لكنا لم نشاء ذلك لانه اخلد الى الارض و اتبع هواه و ليكن ما چنين چيزى را نخواستيم براى اينكه او به زمين چسبيده و هواى دل خود را پيروى كرده، و چنين كسى مورد اضلال ما است نه مورد هدايت". هم چنان كه فرموده:" وَ يُضِلُّ اللَّهُ الظَّالِمِينَ وَ يَفْعَلُ اللَّهُ ما يَشاءُ" «2».
" فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ الْكَلْبِ إِنْ تَحْمِلْ عَلَيْهِ يَلْهَثْ أَوْ تَتْرُكْهُ يَلْهَثْ" يعنى او داراى چنين خويى است، و از آن دست بر نمىدارد، چه او را منع و زجر كنى و چه به حال خود واگذاريش. و كلمه" تحمل" از حمله كردن است نه از حمل و بدوش كشيدن.
" ذلِكَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآياتِنا" پس تكذيب از آنان سجيه و هيئت نفسانى خبيثى است كه دست بردار از صاحبش نيست، زيرا آيات ما يكى دو تا نيست، همواره آيات ما را به حواس خود احساس مىكنند و در نتيجه تكذيب ايشان نيز مكرر و دائمى است." فَاقْصُصِ الْقَصَصَ" كلمه" القصص" مصدر است، و به معناى" اقصص قصصا داستان بگو داستان گفتنى" است و ممكن هم هست اسم مصدر و به معناى" اقصص القصة داستان كن اين قصه را" بلكه تفكر كنند و در نتيجه براى حق منقاد شده و از باطل بيرون آيند.
" ساءَ مَثَلًا الْقَوْمُ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآياتِنا وَ أَنْفُسَهُمْ كانُوا يَظْلِمُونَ" صفت نكوهيده آنان را مذمت نموده و اعلام مىكند به اينكه تكذيب ايشان به جايى ضرر نمىزند، بلكه ظلمى است كه در حق خود مىكنند، زيرا ديگران از تكذيب ايشان ضررى نمىبينند.
" مَنْ يَهْدِ اللَّهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِي وَ مَنْ يُضْلِلْ فَأُولئِكَ هُمُ الْخاسِرُونَ"" الف و لامى" كه در" المهتدى" و در" الخاسرون" است ظاهرا مفيد كمال است نه
(1) سوره بقره آيه 39
(2) خدا ظالمين را گمراه مىكند و خدا هر چه را كه بخواهد مىكند. سوره ابراهيم آيه 27