لطفا منتظر باشید ...
شماره مقاله:542
آيات‌ُ الْوِلايَة، كتابى در تفسير هزار و يك آية قرآن مجيد به زبان فارسى كه
به عقيدة مؤلف در حق ائمه اطهار(ع) نازل شده، نوشتة ميرزا ابوالقاسم بن
عبدالنبى حسينى شريفى شيرازي معروف به ميرزا بابا و متخلص به «راز» (د
1286ق/1869م) و از اركان فرقة صوفيه ذهبيه. مؤلف‌ِ عارف كتاب را با مقدمه‌اي
همراه با قصيده‌اي بلند آغاز كرده (ص 3-4)، سپس در متن كتاب، آياتى را كه
در باب ولايت امام على(ع) و خاندان وي نازل گشته يك يك برشمرده و در هر
مورد نظر مفسرانى چون طبري، بيضاوي، قمى، گازر و ديگران را آورده و سپس
احاديثى را كه به مناسبت آن موضوع روايت شده، نقل كرده است. آنگاه
موضوع ولايت را با مضامين آيات و احاديث منطبق ساخته است. در پايان كتاب،
پس از ذكر چگونگى جمع آوري قرآن، به گردآوري منابعى پرداخته كه در آنها
به وجود دو سورة «النورين» و «الولاية» در قرآن - مصحف‌على(ع) - اشاره‌شده‌و
متن‌آن‌دو سوره‌آمده‌است (2/444- 453).
مؤلف به نقل از تفسير امام حسن عسكري(ع) مى‌نويسد كه امام آياتى را كه
در قريب دو جزو از سورة بقره در شأن على مرتضى و اهل بيت عصمت و شيعيان و
اعادي ايشان نازل شده، تفسير و تأويل كرده است، و چون من بر بيش از اين
دو جزو دست نيافتم «ادعية شوق در قلب فقير به هيجان آمد كه تمامى آياتى كه
در طريقة عامه و خاصه مجمع‌ُ عليه در ولايت است و آياتى كه به طريقة خاصة
اماميه اختصاص به آن حضرت و اهل عصمت (ع) دارد، جمع كنم» (1/4). مؤلف با
اين انگيزه 1001 آيه گرد آورده كه از ميان آنها «300 آيه مجمع‌ٌ عَلَيه و
مابقى به طريقة روايات خاصه مؤول در شأن ايشان است» (همانجا).
اين كتاب كه بنابر مادة تاريخ آن (بَلَغ‌َ العُلى بكماله) در 1271ق/ 1855م
تأليف يافته (2/453)، در دو جلد به قطع رحلى (جلد اول 457 و جلد دوم 464
صفحه) در 1332ق/1905م چاپ سنگى شده است. جلد اول مشتمل بر مقدمه و تفسير
و تأويل آياتى برگرفته از اغاز تا اواخر سورة انبياء و جلد دوم از اواخر انبياء
تا سورة اخلاص است و سپس متن سورة النورين و سورة الولاية آمده است. ظاهراً
از سدة 10ق/16م تأليف اينگونه كتابها اندك رواجى داشته است: در همين سده
على بن حسن زواري، ترجمة الخواص را در همين باب نوشته كه نسخه‌اي خطى از
آن در آستان قدس رضوي، به شمارة 1460 موجود است. در اواخر سدة بعد، مصابيح
الظلام تأليف شده است (مشكوة، 2/731- 732)، ولى از زمان ميرزا ابوالقاسم به
بعد بود كه تأليف كتابهايى از نوع آيات الولاية عموميت يافت و مؤلفان شيعى
به بازيافتن ادلة امامت در آيات قرآن كريم پرداختند، از آن ميان: محمدبن
محمد رفعت شيرازي، نويسندة آيات الولاية فى اثبات خلافة على، بمبئى،
1316ق/1898م؛ سيد عبدالحسين بن عبدالله دزفولى، نويسندة آيات النازلة فى
شأن على، شيراز، 1319ق/1901م. نيز كتابهايى در همين زمينه كه به آيات
الائمة شهرت يافته است: آيات الائمة، نوشتة كوثر عليشاه (حاج محمدرضا، د
1247ق/1831م)، چاپ تهران، بى تاريخ (مشار)؛ آيات الائمة، نوشتةحاج‌ميرزا على‌نقى
(فرزندكوثرعليشاه)، كه‌در 1274ق/1858م تأليف يافته (شورا، 5/2، 3)؛ آيات
الائمة، نوشتة ميرمحمد على بن مهدي، چاپ سنگى، تهران، 1316ق/1898م (مشار).
مآخذ: آقابزرگ، الذريعة، 1/40، 49؛ استوري، چ. آ.، ادبيات فارسى، ترجمة كريم
كشاورز و ديگران، تهران، 1362ش، 1/194، 195؛ حسينى شريفى، ابوالقاسم، آيات
الولاية، چاپ سنگى، 1323ق؛ خاوري، اسدالله، ذهبيه، تهران، 1362ش، ص 589؛
ركن‌زادة آدميت، محمدحسين، دانشمندان و سخن سرايان فارس، تهران، 1337ش،
2/559؛ سركيس، معجم المطبوعات، 2/1173؛ شورا، خطى؛ مشار، چاپى فارسى؛ مشكوة،
خطى، 2/730؛ معصوم عليشاه، محمد، طرايق الحقايق، به كوشش محمدجعفر محجوب،
تهران، 1339- 1345ش، 3/356؛ هدايت، رضاقلى، رياض العارفين، به كوشش مهرعلى
گركانى، تهران، 1344ش، ص 426، 427.
آذرتاش آذرنوش (ز) تايپ مجدد - 19/3/77 (ز) ن 1- 27/3/77
