لطفا منتظر باشید ...
شماره مقاله:476
آلِ نَجاح، سلسله‌اي منسوب به المؤيّد نجاح که ميان سالهاي 412-554ق/1021-1159م
بر زَبيد واقع در کران? خاوري درياي سرخ (اکنون جزو يمن شمالي و در باختر آن) فرمان
راند.
نجاح غلام حبشي مرجان، آخرين وزير آل زياد (ه م) در زبيد، در 412ق/1021م حکومت را
در دست گرفت و سلسل? آل زياد را که در روزگار مأمون عباسي بر تهامه فرمان مي‌راند
(ترسيسي، 92)، برانداخت و تا 452ق/1060م بر زبيد حکومت کرد و در آن سال به تحريک
علي بن محمد صُلَيحي به دست کنيزکي مسموم و کشته شد و آل صباح بر زبيد چيره شدند.
پس از کشته شدن نجاح، دو تن از پسران او به نامهاي سعيد ملقب به احول، و نصيرالدّين
جيّاش ملقب به الملک المکين (ابوالطّامي) به جزير? دهلک رفتند و در آنجا به آموختن
قرآن و ادبيات مشغول شدند (ابن خلدون، 4/216). مدتي بعد بازگشتند و جياش، علي بن
محمد را کشت (همو، 4/217) و سعيد بر زبيد چيره شد. از اين زمان تا 482ق/1089م که
جياش بر مسند فرمانروايي نشست و آل نجاح کاملاً بر زبيد چيرگي يافتند، آن ديار ميان
آنان و آل صليح دست به دست مي‌گشت. سعيد در 481ق/1088م به دست مکرم صليحي کشته شد و
به روايتي درگذشت و جياش نخست به عدن (ابن خلدون، 4/217؛ ابومخرمه، 43) و سپس به
هند گريخت و 6 ماه بعد، ناشناخته وارد زبيد شد و چندي بعد حکومت را در دست گرفت
(ابومخرمه، 44-45). جياش تا 498 يا 500ق/1105 يا 1107م (همو، 45) فرمان راند. پس از
او پسرش فاتک اول تا 503ق/1109م فرمانروايي داشت تا آنکه درگذشت و جاي خود را به
منصوربن فاتک داد. منصور، وزير خود انيس الفاتکي را به سبب تحکمي که بر او داشت
بکشت و کار ملک را به پسرش فاتک دوم سپرد و خود به خوشگذراني پرداخت. ابن خلدون،
وزير مقتول را ابومنصور عبيداللـه مي‌داند، حال آنکه او در آن زمان هنوز به وزارت
نرسيده بود و افزون بر آن، ابومنصور عبيداللـه کشته نشده بلکه در 529ق/1135م
درگذشته است. منصور در 522ق/1128م به دست وزير خود کشته شد. فاتک پسر منصور نيز تا
531ق/1137م فرمان راند و چون پسري نداشت، پس از وي پسرعمويش فاتک سوم، پسر محمدبن
فاتک اول، به فرمانروايي پرداخت. زوال آل نجاح که از حدود 500ق/1107م به علت نفوذ
وزيران آغاز شده بود، در روزگار او به نهايت رسيد. فاتک سوم در 554ق/1159م به دست
احمدبن سليمان در زبيد کشته شد و بدين‌سان سلسل? آل نجاح برچيده شد.
ابوالطّامي جيّاش، سومين فرمانرواي اين سلسله، مردي شاعر و اديب بود. ديوان شعري
بزرگ به او نسبت داده‌اند. همچنين کتابي به نام المفيد في اخبار زبيد معروف به مفيد
جياش نوشت (ابومخرمه، 46-47). فاتک بن منصور نيز مدارسي جهت فقيهان در زبيد ساخت
(ابن خلدون، 4/218).
مآخذ: ابن خلدون، العبر، بيروت، 1958م؛ ابومخرمه، عبداللـه، تاريخ ثغر عدن، ليدن،
1936م؛ ترسيسي، عدنان، اليمن و حضاره العرب، بيروت، صص 92-93؛ زامباور، ادوارد
ريتر، نسب‌نام? خلفا و شهرياران، ترجمه محمدجواد مشکور، تهران، 1356ش، صص 181-182؛
زرکلي، خيرالدين، الاعلام، بيروت، 1984م، 3/103-5/125-126، 7/302؛ لينپ ول،
استانلي، طبقات سلاطين اسلام، ترجم? عباس اقبال، تهران، 1363ش، صص 82-83.
صادق سجادي
