لطفا منتظر باشید ...
شماره مقاله:588
اَباظه، عزيزبن محمدبن عثمان (1316-1393ق/1898-1973م)، نمايشنامه‌نويس، شاعر، اديب،
و حقوقدان مصري. وي در «الرّبع مايه» واقع در الشرقيه زاده شد و در 1923م (1341ق)
تحصيلات خود را در رشت? حقوق به پايان رسانيد و چندي به وکالت پرداخت. آنگاه
دادستان و سپس قاضي شد. در 1929م (1348ق) به عضويت مجلس نمايندگان مصر درآمد، در
دستگاه اجرايي نيز مناصبي به‌عهده گرفت، در 1941م (1360ق) فرماندار نظامي منطق?
کانال سوئز، سپس فرماندار پُرت سعيد و در 1947م (1366ق) فرماندار اَسْيوط شد. پس از
چندي به عضويت مجلس سنا درآمد و در 1959م (1379ق) به عضويت فرهنگستان زبان عربي
قاهره و فرهنگستان علمي عراق تعيين شد. سرانجام در قاهره درگذشت (زرکلي، 4/232).
اباظه با نمايشنام? منظوم قيس و لُبني در ميانش عراي طراز اول عرب جاي گرفت (عقاد،
295). اين نمايشنامه که ظاهراً به تشويق احمد شوقي نوشته شد، سرشار از احساسات لطيف
و عاشقانه است (اباظه، عفاف، 18-20). تمام نمايشنامه‌هاي اباظه از قيس و لبني گرفته
تا قيصر که آخرين آنهاست، گوياي مهارت او در نمايشنامه‌نويسي است (عقاد، همانجا).
اباظه پس از قيس و لبني منظوم? «دِيک الجن» را سرود که بعدها مفقود گرديد و تنها
چند بيتي از آن را عفاف اباظه آورده است (ص 40). وي با اين آثار توانست پس از احمد
شوقي که پيشگام نمايشنامه‌نويسي در جهان عرب بود، از صدرنشينان اين فن شود، اما
هرگز نتوانست از نفوذ و تأثير سلف خود رهايي يابد. عفاف اباظه گويد: «پدرم اشعار
شوقي را مي‌خواند و از ما مي‌خواست که آنها را تکرار و حفظ کنيم» (همو، 11). در
1942م همسر اباظه درگذشت و در سوگ هموست که ديوان أنات حائره را تدوين و منتشر ساخت
(همو، 23). اباظه در نمايشنامه‌هايي چون شجره الدّر از فرهنگ بومي مصر و در
نمايشنامه‌هايي مانند قَيْس و لُبْني، العباسه، از فرهنگ کهن عربي الهام گرفته است
(ضيف، 82). ده نمايشنامه‌اي که او نوشته، همه بارها به چاپ رسيده است. تا 1974م
تنها 6 نمايشنامه از وي به روي صحنه آمد (احمد، مقدم? تسابيح) که از اين ميان
نمايشنام? الناصر به کارگرداني زکي طُليمات در 1948م اجرا شد و نمايشنامه‌هاي شجره
الدّر نوشته شده در 1950م، غروب الاندلس نوشته شده در 1952م و شهريار نوشته شده در
1955م را فتوح نشاطي کارگرداني کرد (اباظه، عفاف، 60).
در 1963م اباظه به خاطر نمايشنامه‌هايش جايز? دولتي را به دست آورد و در يک سخنراني
که به همين مناسبت، در برابر برخي از نويسندگان ايراد کد، به دفاع از زبان قرآن
پرداخت (اباظه، عفاف، 62). اباظَه در شعر غنايي نيز چيره‌دست بود و در جشنواره‌هاي
شعر که در خاور و باختر عربي برپا مي‌شد، و نيز در محافل و گردهماييهاي فرهنگستان
زبان عربي قاهره دهها قصيده انشاد کرد (احمد، همانجا)، اما گويي اباظه بيش‌تر به
نمايشنامه‌هاي خويش دلبستگي داشت و به اشعاري که در مناسبات رسمي و غيررسمي سروده
بود، کم‌اعتنا بود با اينهمه دوستش انور احمد با موافقت شاعر، به گردآوري اشعار او
پرداخت، و به گفت? وي در مقدم? جلد اول، مجموع? اين اثار به 5 مجلد بالغ مي‌شود
(همانجا). جلد اول اين آثار فقط شامل 34 قصيد? رمانتيک و تَغزّلي است. برخي از آثار
منتشر شد? او از اين قرار است: انات حائره، قاهره، 1943م، که طه حسين مقدمه‌اي بر
آن نوشته است؛ قَيْس و لُبني، قاهره، دارالمعارف؛ العباسه، قاهره، دارالمعارف، که
اجراي اين نمايشنامه در اپراي قاهره عنوان پاشايي را براي اباظه به ارمغان آورد
(نک: اباظه، عفاف، 38)؛ شجره الدّر، قاهره، 1951م؛ اوراق الخريف، قاهره، 1968م؛
شهريار، قاهره، 1960م؛ غروب الاندلس، قاهره، 1969م؛ زهره، قاهره، 1972م، اباظه اين
منظومه را که شامل سير? پيامبر اکرم(ص) است به پيشنهاد عبدالحميد جوده السحّار،
رمان‌نويس مصري (د 1393ق/1974م) و به عنوان متن منظوم يک فيلم سينمايي نوشت (نک:
اباظه، عفاف، 66). اين اثر آخرين نوشت? اوست که اندکي پيش از مرگ از نوشتن آن فراغت
يافت (زرکلي 4/232).
مآخذ: اباظه، عزيز، تسابيح قلب، به کوشش انور احمد، بيروت، 1974م؛ اباظه، عفاف
عزيز، ابي عزيز اباظه، قاهره، 1974م، دليل الکتاب المصري، قاهره، 1973م، صص 132،
410، 418، 430، 444؛ احمد، انور، مقدم? تساميح قلب (نک: اباظه، عزيز، در مآخذ همين
مقاله)؛ زرکلي، خيرالدين، الاعلام، بيروت، 1984؛ ضيف، شوقي، الادب العربي المعاصر
في مصر، قاهره، دارالمعارف؛ عقاد، عباس محمود، «الاستاذ عزيز اباظه»، مجله اللغه
العربيه، شم 14، قاهره، 1962م.
حيدر بوذر جمهر
