لطفا منتظر باشید ...
شماره مقاله:670
اِبْراهيمِ‌بْنِ يَحْيي، ابن‌محمدبن سليمان مخزومي قرشي طيبي، اديب و سخن‌سراي شيعي
لبناني (1154-1214ق/1742-1800م). در طَيْب? جبل عامل زاده شد و در دمشق درگذشت
(امين، 2/237؛ آقابزرگ، طبقات، 1(2)/26). خانواد? او از خاندانهاي علم دوست و شيعي
مذهب جبل عامل بود. نياکان و نوادگان او به‌ويژه ابراهيمبن صادق(ه م) اهل ادب و
شعر بودند. ابراهيم جواني را در زادگاه خود گذراند و در مدر? شهرک شَقفرا، نزد
ابوالحسن موسي‌بن حيدر (جد محسن امين) درس خواند (امين، 2/238). وي چهل و يک ساله
بود که سپاهيان احمدپاشا جزّار بر جبل عامل چيره شدند و امير آنجا ناصيف‌بن نصار را
به قتل رساندند و دست به کشتار ديگر بزرگان زدند (1195ق/1781م) و ابراهيم خود ماده
تاريخي در اين باب ساخته است (همو، 2/248). در اين واقعه ابراهيم همراه انبوهي از
مردم جبل‌عامل راه گريز پيش گرفت و در رمضان همان سال، پس از تحمل سختيهاي بسيار به
بعلبک رسيد و پس از 20 روز به دمشق شتافت. امين نمونه‌هايي از قصايد شکوائي? وي را
در بيان اين سختيها آورده است (2/245، 248). گويا ابراهيم چندي ميان بعلبک و دمشق
در رفت و آمد بود تا عاقبت راهيِ عراق شد و چون زندگي در عراق آرام‌تر بود، چندي در
آنجا ماند و نزد بزرگاني چون سيدمهدي بحرالعلوم و جعفر نجفي کاشف الغطاء تلمذ کرد.
سرانجام رو به ايران آورد و چندين سال در شهرهاي گوناگون ايران به سر برد. در
قصيده‌اي که از اصفهان به يکي از ياران در دمشق فرستاده، پس از شکايت از غم غربت،
مي‌گويد که براي زيارت آرامگاههاي بزرگان، خاصه مشهد حضرت رضا(ع) به اين سرزمين
آمده است نه از پي بازرگاني (امين، 2/243-244)، اما ردّپاي او را در يزد هم
ديده‌اند (آقابزرگ، طبقات، 2/26).
وي پس از سالها دوري از دمشق، بدانجا بازگشت و تا پايان عمر در همانجا ماندگار شد.
امين گويد: «گور او را در دمشق ديده و تاريخ آن را خوانده‌ام و اکنون ويران گرديده
است» (2/237، 238).
از ابراهيم انبوهي شعر به جاي مانده که از نکته‌هاي بديعي يا اشاره به رويدادي تهي
نيست، ولي امين بسياري از اشعار او را نيازمند تهذيب مي‌داند، زيرا «ابراهيم کمتر
در ساخته‌هاي خود باز مي‌نگريسته» (2/237). وي حدود 500‘7 بيت از اشعار او را گرد
آورده و برحسب قافيه مرتب کرده است. اين مجموعه ظاهراً شامل اشعاري است که ابراهيم
پس از گريز از جبل عامل سروده است. امين از اشعار پيش از آن دوره اندکي بيش نيافته
است. از جمل? اين اشعار، مجموعه‌اي به دست امين رسيده که در آغاز آن ارجوزه‌اي در
باب توحيد به خط شاعر است. مجموعه‌اي (يا نسخه‌اي ديگر از مجموع? نخست) در کتابخان?
شيخ سماوي در نجف و نسخه‌اي هم به خط فرزند شاعر، در کاظميّه موجود است (آقابزرگ،
الذريعه، 9/16). همچنين مجموعه‌اي به نام الدرّه المُضيئه در دست علماي نجف است که
ارجوزه‌اي در علم کلام است و آن شايد همان ارجوزه در توحيد باشد که امين استنساخ
کرده است (همو، 8/107؛ امين، 2/238). الجُمانه النَّضيده که زرکلي و کحّاله از جمل?
آثار او ذکر کرده‌اند، نيز ممکن است همان الدّره المضيئه باشد. کتاب ديگري هم در
فقه شيعه به نام الصراط المستقيم به او نسبت داده‌اند (زرکلي، 1/80).
مآخذ: آقابزرگ، الذريعه؛ همو، طبقات اعلام الشيعه، قرن 13، مشهد، 1404ق؛ امين،
محسن، اعيان الشيعه، بيروت، 1403ق؛ زرکلي، خيرالدين، الاعلام، بيروت، 1984م؛ کحاله،
عمررضا، معجم المؤلفين، بيروت، داراحياء التراث العربي.
آذرتاش آذرنوش
