لطفا منتظر باشید ...
شماره مقاله:654
اِبراهيمِ‌بْنِ صَلْت، مترجم آثار يوناني و سرياني. زادگاه و سرگذشت او شناخته
نيست. همين‌قدر مي‌دانيم که وي در سد? 3ق/9م مي‌زيسته، از طب و نجوم و فلسفه
آگاهيهايي داشته، کتابهايي نيز در اين زمينه‌ها از يوناني به سرياني و عربي، يا از
سرياني به عربي ترجمه کرده و به عنوان مترجم آثار جالينوس شهرت يافته است.
ترجمه‌هاي او را متوسط شمرده‌اند (ابن ابي اصيبعه، 1/205؛ GAS, III/74). برخي از
ترجمه‌هاي او از اين قرار است:
1. المقاله الاولي از السماع الطبيعي، تصنيف ارسطو، ابن صلت بر اين کتاب شرحي نيز
نوشته است (ابن نديم، 250؛ ووستنفلد، 18).
2. المقالات الاربع يا کتاب الاربعه يا کتاب القضاء علي الحوادث، در ستاره‌شناسي،
تصنيف بطلميوس. اين کتاب قبلاً، در اواسط سد? 2ق توسط ابويحيي البطريق به عربي
ترجمه شده و کمي ديرتر، عمربن فرخان شرحي بر آن نوشته بود (ابن نديم 273؛ GAS,
VII/42)؛ بار ديگر ابراهيمبن صلت آن را در اوايل سد? 3ق/9م به عربي درآورد و حنين
بن اسحاق به اصلاح ترجم? وي پرداخت. اصل کتاب از ميان رفته و نام يوناني آن نيز
مشخص نيست. براي ترجم? لاتيني آن که چندبار، از جمله در 1138م صورت گرفته، از ترجم?
عربي ابن‌صلت استفاده شده است (ابن نديم، 268؛ قفطي، 98؛ GAS, VII/42-43, 134). در
دو نسخ? خطي کتاب الاربعه که در دانشگاه استانبول (GAS, VII/43) و چستربيتي (آربري،
20-21) نگهداري مي‌شود، نگهداري مي‌شود، نام مترجم ذکر نشده است. به گفت? ابن نديم،
ابن صلت تفسيري نيز بر اين کتاب نوشته بوده است (همانجا). سزگين اظهار نظر مي‌کند
که ممکن است منظور ابن نديم از تفسير، همان ترجمه بوده باشد (VII/44). وي توجه
نکرده است که ابن نديم، هر دو کار را به اين صلت نسبت داده است.
3. في صفات لصبي يُصْرع، تصنيف جالينوس. حُنين‌بن اسحاق قصد ترجم? اين کتاب را
داشته، ولي فرصت آن را نيافته است. ابن‌صلت آن را به سرياني و عربي ترجمه کرد. به
گفت? حُنين‌بن اسحاق اين کتاب مشتمل بر يک جزء است. اثري که زير عنوان مقاله في
علاج صبّي يُصْرع در تاريخ يعقوبي (يعقوبي، 1/118؛ قس: کلمروث، 633) ذکر شده،
احتمالاً ترجم? قديم‌تري از همين کتاب است (ابن نديم، 290؛ GAS, III/116). از اين
اثر يک نسخ? خطي مربوط به سد? 6ق که ظاهراً منحصر به فرد است در اياصوفيه (شم
3590) نگهداري مي‌شود (GAS، همانجا).
4. اختصار حيله البُرء، تصنيف جالينوس. اصل يوناني اين کتاب باقي نمانده است.
ابراهيمبن صلت آن را به سرياني درآورده و ظاهراً بعدها به عربي ترجمه شده و به
احتمال قوي همان است که رازي، يک جا به عنوان اختيارات حيله البُرء و چند جاي ديگر
به نام مختصر حيله البُرء از آن ياد مي‌کند (GAS, III/98, 115).
5. کتاب في الاورام يا اصناف الغلظ الخارج عن الطبيعه، تصنيف جالينوس. به گفت?
حُنين‌بن اسحاق، اين اثر شامل يک جزء است و در آن، انواع ورمهاي غيرطبيعي و علائم و
ويژگيهاي آنها شرح داده شده است و ظاهراً توسط ايوب ابرش به سرياني ترجمه شده و
ابن‌صلت آن را به عربي درآورده است (ابن نديم، 290: GAS, III/111). يک نسخ? خطي از
اين اثر در کتابخان? الازهر، بخش طب (شم 70)، نگهداري مي‌شود (ازهريه، 6/133).
6. حاجي خليفه ترجم? المجسطي در هيأت، تصنيف بطلميوس را نيز به ابن صلت نسبت
مي‌دهد، ولي در منابع کهن‌تر چنين سخني گفته نشده است. همچنين عبارات حاجي خليفه
نشان مي‌دهد که وي گزارش ابن نديم را دربار? کتاب المجسطي به درستي در نيافته است
(حاجي خليفه، 2/1594؛ ابن نديم، 267-268).
مآخذ: ابن ابي اصيبعه، احمدبن قاسم، عيون الانباء، به کوشش ماکس موللر، قاهره،
1299ق/1882م؛ ابن نديم، الفهرست، به کوشش گوستاو فلوگل، هاله، 1872م؛ ازهريه،
فهرست؛ حاجي خليفه، کشف الظنون، استانبول، 1941م؛ قفطي، علي‌بن يوسف، تاريخ
الحکماء، به کوشش يوليوس ليبرت، لايپزيگ، 1903م؛ يعقوبي، تاريخ، بيروت، دارصادر،
نيز:
ARBERRY; gas; Klamroth, »Uber die Auszüge aus griechischen Schriftstellern bei
al-Jaqubi«, ZDMG, vol. 40, 1886; Wüstenfeld, F., Geschichte der arabischen ?rzte
und Naturforscher, New York, 1978.
محمدعلي مولوي
