لطفا منتظر باشید ...
شماره مقاله:612
اَبْدال، تخلص دو شاعر پارسي‌گوي در سده‌هاي 9 و 10ق/15 و 16م. از آنان تاکنون
ديواني به دست نيامده است، اما اشعارشان به‌طور پراکنده در تذکره‌ها ثبت است.
1. ابدال بلخي: اصل او از بلخ بود. در روزگار سلطان يعقوب ترکمان (آق‌قويونلو) در
آذربايجان به خدمت او رسيد. پس از مرگ سلطان يعقوب (896ق/1490م) به اصفهان رفت و به
خدمت شاه اسماعيل اول درآمد (آذر بيگدلي، 306). از سال مرگ ابدال بلخي اطلاع درستي
در دست نيست، اما چنين به نظر مي‌رسد که وي در 930ق/1523م درگذشته باشد. ايمان (ص
49) و صبا (ص 49) و صبا (ص 49) از روي اشتباه اين سال را زمان مرگ ابدال اصفهاني
پنداشته‌اند. صبا (صص، 12، 49) زندگينامة ابدال اصفهاني و بلخي را با هم خلط کرده
است. به گفتة آذربيگدلي (همانجا) اشعار او از هزل و طنز خالي نبوده است.
2. ابدال اصفهاني: اصل وي از اصفهان بود ودر اين شهر به عطاري اشتغال داشت. وي از
همنشينان سام ميرزا صفوي (923-975ق/1517-1567م) به شمار مي‌رفت و سام ميرزا پاره‌اي
از احوالات وي را از قول خود او در تحفة سامي نقل کرده است. ابدال به سبب دلباختگي
و تحول روحي کسب و کار را بر هم زد و روشي قلندرانه در پيش گرفت. 3سال در اصفهان و
5سال در تبريز بدين روش به سر برد، ولي سرانجام توبه کرد و تا پايان عمر به عبادت
مشغول شد (سام ميرزا، 212-214؛ آذربيگدلي، 173). سام ميرزا اشعاري از او، از جمله
دو بيت از چکامه‌اي که وي در جواب قصيد‌ه‌اي از کاتبي در مدح علي بن ابي طالب (ع)
سروده، نقل کرده است که نمودار شيوة دلنشين و طبع روان او در شاعري است (ص 216).
سام ميرزا و آذر بيگدلي به زمان مرگ ابدال اشاره‌اي ندارند، اما برخي از تذکره
نويسان مرگ وي را در قندهار و در حملة سام ميرزا به اين شهر مي‌دانند (اوحدي، به
نقل از مترجم مجالس النفائس، 113؛ صبا، 49؛ لکهنوي، 19). از آنجا که اين واقعه در
942ق/1535م روي داده است (علاّمي، 1/135)، مرگ ابدال مي‌بايست در اين سال بوده
باشد. صبا (همانجا) و ايمان (ص 49) واقعة مذکور را در 930ق ثبت کرد‌ه‌اند، اما سخن
ايشان با توجه به گفتة ابوالفضل علاّمي (همانجا) و نيز با توجه به اينکه در اين
تاريخ سام ميرزا فقط 7 سال داشته، مردود است. لکهنوي (همانجا) مزار ابدال را در
قندهار مي‌داند.
مآخذ: آذر بيگدلي، لطفعلي، آتشکدة آذر، به کوشش جعفر شهيدي، تهران، 1377ش؛ اوحدي
بلياني، محمد بن معين الدين، عرفات العاشقين، نسخة خطيِ کتابخانة ملي ملک، شم
3887؛ ايمان، رحم عليخان، منتخب اللطايف، به کوشش محمد رضا جلالي نائيني و اميرحسين
عابدي، تهران، 1349ش؛ سام ميرزا، تحفة سامي، به کوشش همايونفرخ، تهران،1347ش؛ صبا،
محمد بن محمد، روز روشن، به کوشش رکن زادة آدميِّت، تهران، 1343ش؛ علاّمي،
ابوالفضل، اکبرنامه، به کوشش آغا احمد علي و مولوي عبدالرحيم، کلکته، 1877م؛
لکهنوي، آفتاب راي، رياض العارفين، به کوشش حسام الدين راشدي، پاکستان،
1396ق/1977م.
علي بته کن
