لطفا منتظر باشید ...
شماره مقاله:590
اَباليش، زردشتي مسلمان شده‌اي که در قرن 3ق/9م مي‌زيسته و در نزد مأمون خليف?
عباسي (خلافت: 198 تا 218ق/814-833م) و با حضور قاضي و وزير اعظم او با آذرَ
فَرْنْبَغ پسر فرخزاد که پيشواي زردشتيان در آن زمان بوده، مناظر? ديني کرده است.
شرح اين مناظره در رسال? کوچکي به زبان پهلوي (فارسي ميانه) به نام گُجَسْتَگ
اباليش به روايت زردشتيان نقل شده و اطلاعات مربوط به اباليش منحصراً مأخوذ از اين
رساله است. به علت ابهام الفباي پهلوي، صورت درست اين نام را نمي‌دانيم. از آنجا که
اباليش با لقب گجستگ (ملعون) ذکر شده، بايد اين اسم نام وي پس از گرويدن به اسلام
باشد و احتمالاً صورت صحيح آن عبداللـه است که تسمي? نو مسلمانان بدان معمول بوده
است (دو مناش، 11). به تصريح گُجستگ اباليش (چاچا، 12)، وي پيش از گرويدن به اسلام
دَيْ اوهْرْمَزْد (دَي هُرمزد) نام داشته و بنا به روايت همين رساله از اهالي استخر
فارس و مردي روحاني (روان دوست) بوده است (همان، 11). دربار? علت برگشتن او از دين
زردشتي اطلاع دقيقي در متن داده نشده و تنها بهانه‌اي براي آن ذکر گرديده است: روزي
اباليش گرسنه و تشنه به آتشگاهي رفت و درخواست کرد که در مراسم «باج» که از آيينهاي
ديني زردشتي است و پس از اتمام آن شرکت‌کنندگان در غذايِ دعا خوانده سهيم مي‌شوند،
شرکت کند، اما ظاهراً روحانيان آتشکده که وي را نمي‌شناختند و از مقام روحاني او
آگاه نبودند، بدو اجاز? داخل شدن به آتشکده را ندادند. اباليش آزرده خاطر از آنجا
دور شد و در راه به مردي برخورد که به وي گفت: چرا بايد به ديني اعتقاد داشته باشي
که مردي چون تو را در مراسم «باج» آن راه ندهند و تو را خوار دارند (همان، 12).
اباليش با اين سخنان از دين زردشتي روي گردانيد و با هم? دانايان زردشتي و يهودي و
مسيحي فارس به معارض? ديني پرداخت و به روايت گجستک اباليش همه را مغلوب گردانيد.
سرانجام راه بغداد و دربار مأمون را پيش گرفت.
اباليش در حضور مأمون با آذرفرنبغ به معارضه پرداخت. هفت سوال را مطرح ساخت و
آذرفرنبغ به هريک از آنها پاسخ داد. اين سؤاللات مربوط به اصول عقايد زردشتي، مانند
ثنويت، (همان، 13-17، پرسشهاي 1، 2، 3) و آيينها و مراسم ديني، مانند آداب تطهير
(همان، 17-23، پرسش 7) است. آذرفرنبغ به هم? سؤالات اعتراض‌آميز اباليش پاسخ داد و
بنا به روايت گجستگ اباليش، موردپ سند خليفه قرار گرفت و سرانجام اباليش از دربار
رانده شد (همان، 25-26).
از سؤالات مطرح شد? اباليش چنين برمي‌آيد که وي به خوبي از دين زردشتي آگاه بوده و
در جدل و مناظر? ديني دستي داشته و به احتمال قريب به يقين خود از روحانيان اين دين
بوده است، زيرا بعيد مي‌نمايد که فرد زردشتي معمولي از چنين اطلاعاتي برخوردار بوده
باشد.
زمان تأليف گجستگ اباليش و تدوين کنند? آن معلوم نيست، اما احتمالاً از آثار قرن
3ق/9م است. قديم‌ترين نسخ? پهلوي آن متعلق به قرن 14م (8ق) است.
مآخذ: هدايت، صادق، «گجسته اباليش»، نوشته‌هاي پراکند? صادق هدايت، تهران، 1334ش،
صص 330-343؛ نيز:
Barthélemy, A, Gujastak Abalish, Paris, 1887; Chacha, Homi F., Gajastak Abâlish,
Bombay, 1936; De Menasce J. P., Une Encyclopédie Mazdéenne, le D?nkart, Paris,
1958.
احمد تفضلي
