لطفا منتظر باشید ...
شماره مقاله:481
آلوس، شهري قديمي در عراق، امروزه روستايي در جزير? کوچکي بر رود فرات نزديک عانه.
اين نام به صورتهاي آلُس، اَلوس، آلوسه و اَلوسه نيز آمده است. برخي اُلوس (به قيد
ترديد) نيز ضبط کرده‌اند (سمعاني، 48؛ ابن اثير، 1/82؛ سيوطي، 19). ياقوت، آلوسه
ضبط کرده و آن را بر اَلوسه ترجيح داده است (1/65). ابن رُسته بناي شهر را به شاپور
ذوالاکتاف (310-379م) نسبت مي‌دهد و مي‌نويسد: «به انوشيروان آگاهي رسيد که
طايفه‌اي از اعراب، به سرزميني نزديک مرز سواد از جانب باديه حمله کرده‌اند.
انوشيروان فرمان داد تا باروي شهري را که به آلس معروف بود و شاپور ذوالاکتاف آن را
ساخته بود، تجديد کردند و وي آنجا را زرادخانه‌اي براي حراست از نواحي نزديکِ باديه
قرار داد».
آلوس در دور? فتوحات اسلامي شهر کوچکي در ناحي? حَديث? فرات بود و نام آن مکرّر در
اخبار فتوحات آمده است (لسترنج، 70). سمعاني (506-562ق/1112-1166م) به اشتباه آن را
شهري در شام در نزديکي طرسوس دانسته است، و اين اشتباه از آنجا ناشي شده است که از
دانشمندي به نام محمدبن حصن آلوسي طرسوسي ياد کرده و گمان برده است که آلوس از
نواحي طرسوس است (ابن اثير، 1/83). گروهي از جغرافي‌دانان به فاصل? بغداد تا آلوس
اشاره کرده‌اند. ابن خردادبه (د 300ق/912م) ضمن بيان راه مدينه السلام (بغداد) به
مغرب، فاصل? آلوس تا بغداد را 45 فرسخ نوشته است، بدين تفصيل: از بغداد تا
سَيْلَحين 4 فرسخ، از آنجا تا انبار 8، از آنجا به رَب 7، از آنجا تا هيت 12، از
آنجا تا ناووسه 7 و از آنجا تا آلوسه 7 فرسخ (ص 72). موسيل، سيّاح پژوهشگر، اين
مسافتها را با بررسي جديد بر حسب کيلومتر چنني آورده است: بغداد ــ سيلحين 26،
سيلحين ــ انبار 36، انبار ــ رب 36، رب ــ هيت 52، هيت ــ ناووسه 35، ناووسه، آلوس
28، که جمعاً 213 کم مي‌شود (بستاني ف، ذيل آلوس).
از شهر آلوس دانشمندان و شاعران و بزرگاني برخاسته‌اند. از جمل? آنان در قديم
ابوعبداللـه محمدبن حصن آلوسي طرسوسي محدّث (سمعاني، 47) و مؤيد آلوسي شاعر (د
577ق/1181م) است (ابن اثير، 1/83). در زمانهاي اخير خاندان آلوسي (ه م) از
خاندانهاي علمي مشهور بغداد است، که از جمل? آنان ابوالثنا شهاب‌الدين محمود و
نعمان بن سيد شهاب‌الدين محمود آلوسي است. آلوس کنوني تا چندي پيش تابع ناحي? حديثه
در شهرستان عانه از استان دُلَيم بود، ولي اکنون جزء استان انبار (رَمادي) است.
چنين مي‌نمايد که آلوس در ادوار گذشته شهري ساحلي بود که در اثر تغييرات رود فرات،
که امري کاملاً متداول بوده، به جزيره مبدّل گشته است.
مآخذ: ابن اثير، عزالدين، اللباب، بغداد، مکتبه المثني؛ ابن خردادبه، عبيداللـه،
المسالک و الممالک، به کوشش دخويه، ليدن، 1889م، ص 73؛ ابن رُسته، احمدبن عمر،
الاعلاق النفيسه، به کوشش دخويه، ليدن، 1891م، ص 107؛ امين، حسن، الموسوعه
الاسلاميه، بيروت، 1395ق، 1/173؛ بستاني ف؛ سمعاني، عبدالکريم، الانساب، به کوشش
مارکليوث، ليدن، 1912؛ سيوطي، جلال‌الدين، لب‌اللباب، بغداد، مکتبه المثني؛ لسترنج،
گ.، سرزمينهاي خلافت شرقي، ترجم? محمود عرفان، تهران، 1364ش؛ مقدسي، محمدبن احمد،
احسن التقاسيم، ترجم? علي نقي منزوي، تهران، 1361ش، 1/188؛ ياقوت، معجم البلدان، به
کوشش فرديناند ووستنفلد، ليدن، 1866-1870م، 1/66.
جعفر شعار
