لطفا منتظر باشید ...
شماره مقاله:495
آمِدي، ابوالفتح ناصح‌الدين عبدالواحد بن محمد (د نيم? اول سد? 6ق/12م)، محدث و
قاضي شهر آمد. نام وي را برخي محمدبن عبدالواحد ياد کرده‌اند. از زندگاني او آگاهي
چنداني در دست نيست و تاريخ دقيق ولادت و وفات او در هيچ يک از کتابهاي رجال نيامده
است. آمدي خود در مقدم? جواهر الکلام از احمد غزالي (د 520ق/1126م) به عنوان معاصر
خويش ياد کرده است (حاجي خليفه، 1/616) و ابن شهر آشوب (د 588ق/1192م) در ضمن بيان
اسانيد کتب شيعه اشاره مي‌کند که اجاز? روايت غرر الحکم را از او دريافت داشته است
(مناقب، 1/11، 12). سال درگذشت وي را به اختلاف 510، 520 و 550ق ياد کرده‌اند و
محدث ارموي در مقدم? غررالحکم با استناد به قراين و شواهد، 550ق/1155م را ترجيح
داده است (ص «عط»). از آنجا که ابن شهر آشوب اجاز? روايت غررالحکم او را داشته و
اين کتاب را از کتب شيعه بر شمرده است (معالم، 81)، دانشمنداني از قبيل مجلسي
(1/34)، افندي اصفهاني (3/281) و نوري (3/491) او را شيع? امامي شمرده‌اند و عبارت
«کرم اللـه وجهه» را که آمدي در ديباچ? غرر الحکم در حق امام علي(ع) به کار برده
است، حمل بر تقيّه کرده يا از تصرفات کاتبان دانسته‌اند.
آمدي شهرت خود را مديون کتاب غررالحکم و دررالکلم است که مجموع? عظيمي از کلمات
قصار امام علي(ع) را در بر دارد. چنانکه پيداست، تا سد? 5ق/11م کار جمع‌آوري کلمات
قصار رونقي نيافته بود. از اين‌رو ظاهراً تنها اثري که آمدي از آن بهره گرفته، «صد
کلم?» جاحظ (د 255ق/869م) بوده است، اما وي اين اثر را حقير شمرده و در شگفت است از
اينکه جاحظ با آن مقام والايش در دانش چنين اثر کوچکي در باب کلمات قصار فراهم
آورده است (قمي، 259). کلمات قصار در غرر برحسب حروف الفبا (فقط حرف اول) و با
مراعات سجع آنها تنظيم شده است. اين کتاب در قرن 12ق/18م توسط جمال‌الدين محمد
خوانساري (د 1121 يا 1125ق/1709 يا 1713م) به دستور شاه سلطان حسين صفوي، به فارسي
ترجمه و شرح شده و به کوشش ميرجلال‌الدين محدّث اُرْمَوي در 1346ش در تهران انتشار
يافته است. افزون بر اين، در يکي دو قرن اخير، بسياري از دانشمندان به اين کتاب
پرداخته‌اند. از آن ميان عبدالکريم بن محمد يحيي قزويني آن را برحسب موضوع در 99
باب مرتب کرده و شرح فارسي بر آن افزوده و آن را نَظْمُ الْغُرَر وَ نَضْدُالدُّرَر
خوانده است. بخشي از همين کتاب است که اصدافُ الدُّرر نام گرفته است. کتاب غرر، به
خواهش ميرزا احمد تبريزي توسط ميرزا موسي خوشنويس (عمادالفقراء) متخلّص به «حالي»
نيز به فارسي ترجمه شده و بخشي از آن در مجموع? انهار جاريه در 1344ق/1925م در
شيراز به چاپ رسيده است. ترجم? ديگري هم توسط حاجي محمدعلي انصاري قمي، در تهران در
1335ش صورت گرفته است، و همچنين خلاص? مختصري از غررالحکم را سيدابوالقاسم مرعشي
ترجمه کرده و همراه با متن در 1327ش در تهران انتشار داده است. غررالحکم بارها به
چاپ رسيده است که از جمل? آنهاست چاپهاي دمشق، 1331ق/1913م؛ صيدا، 1349ق/1930م؛
بمبئي، 1280ق/1863م. نسخه‌هاي خطي متعددي نيز از آن در دست است.
آمدي علاوه بر غرر، اثر ديگري به نام جواهر الکلام في الحکم و الاحکام من قصه
سيّدالانام داشته که حاجي خليفه بخشي از مقدم? آن را نقل کرده است.
مآخذ: آقابزرگ، الذريعه، 16/38-39؛ همو، طبقات اعلام الشيعه، (قرن 6)، بيروت،
1392ق، ص 169؛ آمدي، عبدالواحدبن محمد، غررالحکم و دررالکلم، به کوشش جلال‌الدين
محدّث ارموي، تهران، 1346ش؛ ابن شهر آشوب، محمّدبن علي، المناقب، قم، انتشارات
علامه؛ همو، معالم العلماء، نجف، 1380ق/1961م؛ افندي اصفهاني، عبداللـه، رياض
العلماء، به کوشش محمود مرعشي و احمد حسيني، قم، 1401ق، 3/283-284؛ بغدادي، اسماعيل
پاشا، ايضاح المکنون، استانبول، 1364ق/1945م، 1/414؛ همو، هديه العارفين، استانبول،
1951م، 1/635؛ حاجي خليفه، کشف الظنون، استانبول، 1971م؛ خوانساري، محمدباقر، روضات
الجنات، بيروت، دارالکتاب العربي، 5/170-173؛ سرکيس، چاپي 1/9؛ قمي، عباس،
فوائدالرضويه، تهران، 1327ش، ص 260؛ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفين، بيروت، داراحياء
التراث العربي، 6/213؛ مجلسي، محمدباقر، بحار الانوار، بيروت، 1403؛ محدث ارموي،
جلال‌الدين، مقدم? غررالحکم آمدي، تهران، 1346ش؛ مدرس، محمدعلي، ريحانه الادب،
تبريز، 1346ش، 1/62؛ نوري طبرسي، حسين، مستدرک الوسائل، تهران، 1321ق، 3/493؛ نيز:
GAL, I/44; GAL, S, I/75.
جعفر شعار
