لطفا منتظر باشید ...
شماره مقاله:517
آمين (= چنين باد، راست است)، واژه‌اي از ريش? «ا ـ م ـ ن» که در زبانهاي سامي کهن
به معني استوار و ثابت به کار مي‌رفته است، اما انتشار آن در جهان از زبان عبري
آغاز شده است.
در زبان عبري: لفظ آمن نخست در قالب وصفي و به معني درست و راست به کار مي رفته است
ولي در سفر اشعياء (65: 16) به صورت اسم به کار رفته است. در ترجمه‌هاي فارسي و
عربي موجود به ترتيب واژه‌هاي «حق»، «الحق» را در برابر آن گذاشته‌اند. اين واژه
سپس يکي از ادوات نامتغير (مبني) زبان عبري گرديده (به معني «حقيقتاً»، «البته») و
به اين صورت، 30 بار در متن مَسوره‌ايِ عهد عتيق و 33 بار در ترجم? يوناني معروف به
«هفتادي» آن (سده 3ق م) آمده است. شايد وجود آن در کتاب اول تواريخ ايام (16: 36) و
کتاب اول پادشاهان (1: 36) دلالت بر آن داشته باشد که اين کلمه حتي پيش از سد? 4ق م
در ادعيه و شعائر ديني يهود به کار مي‌رفته است. در سنت کهن يهود، بيش‌تر آن را در
آغاز نيايش و گاه نيز در پايان آن مي‌آورده‌اند. تکرار آن در پايان دعا و نماز و
سرود ديني، هم تأکيد و تأييد آن گفتار يا دعا بوده، و هم به اميد اينکه همگي، با
ذکر آمين، در برکات نيايشي که به جا آورده مي‌شد، شريک شوند. در دور? تلمودي و سنن
بعدي يهود چگونگي اداي اين کلمه در موارد مختلف اهميت خاص پيدا کرد و اعتقاد بر اين
بود که خداوند به ادعيه‌اي که خطاب به اوست، «آمين» مي‌گويد.
سنت يهود به کليساي مسيحي راه يافت و کلمه آمين 119 بار در عهد جديد تکرار شد که در
52 مورد نحوه استعمال آن با آمين يهود اندکي متفاوت است. اين واژه سپس از طريق کتاب
مقدس تقريباً در تمام زبانهاي عمد? جهان منتشر شد (نک: جودائيکا، II/803؛ قاموس
کتاب مقدس).
از بررسي موارد استعمال اين کلمه در کتاب مقدس، 4 معني استنباط مي‌شود: 1. اقرار و
اعلان قبول، موافقت يا مشارکت در دعا و بيان عهد و سوگند؛ 2. طلب اجابت و قبول
الهي، به معني خدايا بپذير، اجابت کن؛ 3. تأييد و تأکيد دعا يا سوگند، به معني اين
چنين باد (امروز استعمال آن در آخر دعا، به همين دو معناي اخير است)؛ 4. صفت يا
نامي براي عيسي مسيح(ع) (مکاشف? يوحنا، 3: 4).
در زبان عربي: نمي‌دانيم اين کلمه در چه زماني به عربي راه يافته است. باتوجه به
انتشار دو دين يهودي و نصراني در جزيره‌العرب مي‌توان پنداشت که اعراب، از جمله
اعراب مکه و مدينه، با آن آشنا بوده‌اند، هرچند که نشاني از آن در شعر جاهلي
نيافتيم و اين واژه در قرآن کريم هم نيامده است، اما به يقين مي‌دانيم که مسلمانان
صدر اسلام آن را خوب مي‌شناخته‌اند (نک: ونسينک). پيامبر گرامي(ص) نيز آن را به
کار مي‌برده است (نک: المعجم المفهرس ونسينک، بخاري)، اما گويي نخستين مسلمانان
هنوز در استعمال يا فهم معناي دقيق آن دچار ترديد بوده‌اند، زيرا هم پيامبر
گرامي(ص) آن را براي ايشان تفسير کرده است (آمين، مُهر خداوند است بر بندگان مؤمن
خويش)، هم ابوبکر آن را شرح کرده و هم ابن عباس به توجيه نحوي آن پرداخته است (ابن
منظور؛ الموسوعه الفقهيه، 1/110 به بعد). ظاهراً در توضيح آي? 88 و 89 سور? يونس
(10) نخستين‌بار به کتب تفسير راه يافته است: تقريباً هم? مفسران نوشته‌اند که چون
موسي(ع) فرعون را نفرين کرد، خود و برادرش هارون آمين مي‌گفته‌اند (طبري، 11/110).
مورد ديگر، تکرار آمين پس از سور? فاتحه است. سنيان پس از پايان قرائت سور? فاتحه
الکتاب در پاسخ «اِهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقيمَ...» (ما را به راه راست هدايت
کن...)، مي‌گويند: آمين. اگر نمازگزار به تنهايي (فرادي) نماز بخواند، خود به
تنهايي اين واژه را بر زبان مي‌آورد، و اگر نماز به صورت جماعت باشد، پس از آنکه
امام، سور? فاتحه را به پايان برد، نمازگزاران يکصدا مي‌گويند: آمين. فقهاي شيعه،
گفتن اين کلمه را در اين مورد مبطل نماز مي‌دانند (طوسي، استبصار، 1/318-319؛ همو،
تبيان، 1/46؛ طبرسي، 1/65).
از کلم? آمين شکلهاي تازه‌تري نيز زاده شده است: «آمّينَ»، يا «الآمينَ». اين دو،
نشان از تحول طبيعيِ کلمه در زبان عموم دارد؛ أمينَ شکل غريب‌تري است که شايد ضرورت
شعري باعث پيدايش آن شده باشد. همچنين آن را به باب تفعيل برده و واژ? تأمين (=
آمين گفتن) را ساخته‌اند (ابن منظور، 13/27).
ريشه بيگان? کلمه، بسياري از لغويان را به توجيهات ناروايي در باب اشتقاق آن کشانده
است، اما بيش‌تر ايشان آن را اسم فعلي مبني بر فتح، و معناي آن را نيز همان معاني
مشهور کتاب مقدس (معاني دوم و سوم) دانسته‌اند. آنجا که آمين را از نامهاي خداوند
شمرده‌اند (مثلاً ابن منظور)، پيداست از معني عبري آن (معني چهارم) تأثير
پذيرفته‌اند.
در زبان و ادبيات فارسي نيز آمين به همين شکل و معناي «اجابت کن» رواج يافته است
(نک: دهخدا)؛ ترکيب «الهي آمين» در زبان عموم مردم رايج‌تر است.
مآخذ: ابن منظور، لسان العرب، ذيل «امن»؛ بستاني ف؛ دهخدا، لغت‌نامه؛ طبرسي، مجمع
البيان، بيروت، 1380ق؛ طبري، محمدبن جرير، تفسير، بيروت، 1404ق، 11/110؛ طوسي،
محمدبن حسن، استبصار، تهران، 1390ق؛ همو، التبيان، بيروت، داراحياء التراث العربي؛
الموسوعه الفقهيه؛ ونسينک، يان، المعجم المفهرس، ليدن، 1936م، ذل «امن»؛ نيز:
Americana,; Britannica; Judaica.
آذرتاش آذرنوش
