لطفا منتظر باشید ...
شماره مقاله:815
اِبْن‌ِ اَبى زَمَنَيْن، ابو عبدالله محمد بن عبدالله بن عيسى بن محمد
ابراهيم مُرّي (324-399ق/936-1009م)، فقيه مالكى، محدّث، واعظ، اديب و شاعر
اندلسى. وي در اِلبيره1 زاده شد. ابن بشكوال (2/458) تبار او را از تَنَس
(شهري در الجزاير امروزي) و قاضى عياض (4/672) از ناحية عَدْوه (منطقه‌اي در
مغرب) از قبيلة نَفْزَه دانسته است. او نمى‌دانست كه چرا خاندانش به ابن
ابى زمنين شهرت يافته‌اند و دراين‌باره مى‌گفت: به سبب هيبتى كه از پدر بر
دل داشتم جرأت اين پرسش را بر خود ندادم (ابن بشكوال، همانجا). وي ظاهراً
در آغاز حيات علمى خود، فقه و حديث را نزد پدرش كه فقيه بود، فرا گرفت
(قاضى عياض، 4/571). سپس به قُرطبه سفر كرد و در آنجا سُكنى گزيد و با كسب
محضر اساتيد آن سامان يكى از بزرگان قُرطبه شد و كلام او مورد وثوق عام و
خاص گرديد (ذهبى، سير، 17/189). او در فقه مالكى صاحب فتوا بود (همو، العبر،
3/71؛ ابن عماد، 3/156) و آوازة كتابهايش مانند المنتخب در زمان حيات او همه
جا پيچيد (قاضى عياض، 4/673؛ مخلوف، 101). ابن ابى زمنين عالمى وارسته و در
تهذيب خود كوشا و دقيق بود (ابن خاقان، 2/49) و شهرت او بيشتر به سبب
تأليفاتش در باب وعظ، زهد و اخبار نيكان است (پالنسيا، 71). او از سلطان دوري
مى‌گزيد و در وعظ از چنان بيان شيوا و مؤثري برخوردار بود كه قلبها را به سوي
خود جذب مى‌كرد (داوودي، 2/166).
ابن ابى زمنين در بجّانه از سعيد بن فحلون حديث شنيد و مختصر ابن عبدالحكم
و نيز چند حديث را بر او خواند، و عموم روايات سعيد بن فحلون را از طريق
پدرش عبدالله بن عيسى فراگرفته بود. علاوه بر اين وي در قرطبه از محمد بن
معاوية قرشى، اسحاق بن ابراهيم، احمد بن مُطّرف، احمد بن شامة، وهب بن
مسرّة، ابن جزّار قروي، ابان بن عيسى ابن محمد، احمد بن حزم، ابن احمر،
احمد بن عطار، محمد بن قاسم بن هلال و ديگران حديث شنيد (ابن بشكوال،
همانجا؛ قاضى عياض، 4/672) و نزد ابوابراهيم و اسحاق طُليَطُلى فقه آموخت.
(همانجا؛ ابن فرحون، 2/323؛ ذهبى، سير، 17/188). اهل قرطبه و ديگران از او
فقه آموختند و ابوزكريا قليعى، ابوعمر بن حذّاء، حكم بن محمد، هشام بن سوار،
قاضى يونس، حسين بن غسّان، ابو عبدالله بن الحصار از او روايت كردند (قاضى
عياض، 4/672؛ قس: حُميدي، 1/100؛ مخلوف، 101). ابن ابى زمنين سرانجام به
زادگاه خود اِلبيره بازگشت و در همانجا درگذشت (ابن بشكوال، همانجا).
از ابن ابى زمنين آثاري در دست است كه بيشتر به روش ابن ابى الدّنيا (ه
م) نوشته شده است (حميدي، همانجا). آنچه از اشعار وي در دست است، در زهد و
موعظه، توجه به مرگ و معاد و نكوهش دنياست (نيكل، و ثعالبى قسمتى از
اشعارش را آورده است (2/71، 72)؛ اما در اين مآخذ به جاي ابن ابى زمنين
به غلط ابن ريمين آمده است. آثار او عبارتند از:
الف - خطى: اصول السّنّة يا رسالة فى عقيدة اهل السّنّة، كه نسخه‌اي از آن
در روان كوشك استانبول است (سيد، 1/127؛ I/335 S, )؛ GAL, مختصر تفسير ابن
سلاّم (ابن فرحون، 2/233)، يا تفسير القرآن GAL,S) همانجا). نسخة نادري از
اين تفسير در كتابخانة جامع قرويّين در فاس موجود است كه در 395ق نوشته
شده و بر مصنّف قرائت شده است ( تذكرة النوادر، 20)؛ قدوةالغازي (گيين
روبلس، .(235
ب - چاپى: منتخب الاحكام، در فقه كه در 1308ق/1891م در الجزاير به طبع
رسيده است (در بارة اين كتاب نك: خلاّف، 225-226).
آثار بسيار ديگري هم به او منسوب است كه در مآخذ و فهارس متعدد از آنها ياد
شده است.
مآخذ: ابن بشكوال، خلف، الصلة، به كوشش عزت عطار حسينى، قاهره، 1955م؛
ابن خاقان، فتح، مطمح الا´نفس، قسطنطينه، 1302ق/1892م؛ ابن عماد،
عبدالحى، شذرات الذهب، قاهره، 1350ق/1931م؛ ابن فرحون، ابراهيم، الديباج
المذهَب، به كوشش محمد احمد ابوالنور، قاهره، 1974م؛ پالنسيا، آنخل گونزالس،
تاريخ الفكر الاندلسى، ترجمة حسين مؤنس، قاهره، 1955م؛ تذكرة النوادر،
حيدرآباد دكن، 1350ق/1931م؛ ثعالبى، عبدالملك، يتيمة الدهر، قاهره،
1352ق/1934م؛ حَميدي، محمد، جذوة المقتبس، به كوشش ابراهيم الابياري،
بيروت، 1403ق/ 1983م؛ خلاّف، محمد عبدالوهاب، «الفقيه ابن ابى زمنين و
مخطوطة منتخب الاحكام»، مجلة معهد المخطوطات العربية، س 30، شم 1، 1406ق؛
داوودي، محمد، طبقات المفسرين، بيروت، 1403ق/1983م؛ ذهبى، شمس‌الدين محمد،
سير اعلام النبلاء، به كوشش شُعيب ارنؤوط و محمد نعيم عرقوسى، بيروت،
1403ق/1983م؛ همو، العبر، به كوشش فؤلد سيد، كويت، 1961م؛ سيد، فؤاد، فهرس
المخطوطات المصورة، قاهره، 1954م؛ قاضى عياض، ابوالفضل، ترتيب المدارك، به
كوشش احمد بكير محمود، بيروت، 1967م؛ مخلوف، محمد، شجرة النور الزكية، بيروت،
1349ق/ 1930م؛ نيز:
GAL, S; Guill I n Robles, F., Catalogo de los Manuscritos Arabes, Madrid, 1889;
Nykl, A. R., Hispano - Arabic Poetry, Baltimore, 1946. احمد بادكوبة هزاوه
تايپ مجدد و ن * 1 * زا
ن * 2 * زا
