لطفا منتظر باشید ...
شماره مقاله:799
اِبْن‌ِ اَبى الْخَطّاب، ابوجعفر محمد بن الحسين بن ابى الخطاب زيد زَيّات
همدانى كوفى (د 262ق/876م)، از نوادگان عبدالعزيز بن المهتدي بن محمد بن
عبدالعزيز الاشعري القمى (طوسى، 183)، محدّث ايرانى در سدة 3ق/9م و از
راويان شيعه. نام او را نخستين بار كلينى (د 328 يا 329ق) در مواضع مختلف
از اصول كافى محمد بن الحسين و ابن قولويه (ص 37) محمد بن الحسين بن ابى
الخطاب آورده است. نجاشى نام و عنوان و كنية او و پدرش و نيز نسبت وي را
بدين‌گونه ياد كرده: محمد بن الحسين بن ابى الخطاب ابوجعفر الزَّيّات
الهمدانى (ص 236). همو سپس افزايد كه نام ابى الخّطاب زيد است. حلّى نيز
نام او را به همين صورت آورده جز اينكه ظاهراً به اشتباه به جاي الحسين،
ابى الحسين آورده است (ص 285)، اما آنچه عموم مؤلفان متقدم و متأخر بر آن
تأكيد كرده‌اند، نوشتة نجاشى است كه در پى اسم و عنوان او مى‌افزايد: از
اجّلة محدّثان شيعه، كثير الروايه، ثقه و سرشناس و داراي تصانيف نيكو بود.
او رواياتش را نيز مورد اعتماد مى‌داند (همانجا). به نوشتة مامقانى (ص 106) وي
از ياران 3 پيشواي شيعة اماميه - امام جواد (ع)، امام هادي (ع) و امام
حسن عسكري (ع) - بوده است، و سلسلة روات وي گاه با 3 واسطه و گاه با 6
واسطه به امان پيشين شيعه و سرانجام به على بن ابى طالب (ع) مى‌رسد.
به ملاحظة كثرت روايات و احاديث وي و درك حضور 3 پيشواي شيعه، در پاره‌اي
از منابع وي را از سالخوردگان عصر خود به شمار آورده‌اند. مامقانى (همانجا).
سنين عمرش را صدواند يا نودواند نوشته‌اند (آقابزرگ، 2/334).
نجاشى اين آثار را به او نسبت داده است: كتاب التوحيد، كتاب المعرفة و
البداء، كتاب الرد على اهل القدر، كتاب الامامة (قس: آقا بزرگ، 2/332، 334)،
كتاب اللؤلؤة، كتاب وصايا الائمة عليهم السّلام و كتاب النّوادر (ص 236). از
خود ابن ابى الخطاب روايت شده كه تأليفات ديگري نيز داشته است (خويى،
15/291).
مآخذ: آقابزرگ، الذريعة؛ ابن قولويه، جعفر، كامل الزيارات، به كوشش
عبدالحسين امينى تبريزي، نجف، 1356ق/1937م؛ حلى، حسن، كتاب الرجال، به
كوشش جلال‌الدين حسينى ارموي، تهران، 1342ش؛ خويى، ابوالقاسم، معجم رجال
الحديث، بيروت، 1403ق/1983م؛ طوسى، محمد، الفهرست، به كوشش محمود راميار،
مشهد، 1351ش؛ كلينى، محمد، اصول كافى، به كوشش على‌اكبر غفاري، بيروت،
1401ق/1981م؛ مامقانى، عبدالله، تتقيح المقال، نجف، 1350ق/1931م؛ نجاشى،
احمد، رجال، بمبئى، 1317ق. ابوالفتح حكيميان
تايپ مجدد و ن * 1 * زا
ن * 2 * زا
