لطفا منتظر باشید ...
شماره مقاله:489
آماري، ميکله بندتّوگائتانو (1806-1889م)، خاورشناس، مورخ، سياست پيشه، دولتمرد و
ميهن‌پرست ايتاليايي در سد? 19م.
زندگي: ميکله در 7 ژوئي? 1806م در پالرمو (سيسيل) به دنيا آمد. پدرش فرديناندو
آماري از سياستمداراني بود که در 1822م به سبب دست داشتن در يک توطئ? سياسي به 30
سال زندان محکوم شد (درنبورگ، 93؛ بدوي، 33). آموزش رسمي ميکله منحصر به مقدماتي
بود که در نوباوگي به‌طور خصوصي نزد چند کشيش کم‌ايمان آموخت و نيز مطالبي بود که
طي 4 سال تحصيل دبيرستاني فرا گرفت (آماري، «يادداشتها» ، 368-369؛ درنبورگ، 94-95؛
تومازيني، 271 به بعد). هنگامي که پدرش به زندان افتاد، به سبب نابساماني روزگار و
پريشاني احوال خانوادگي و سختي زندگي، ناچار شد دنبال? آموزش دور? متوسطه را رها
کند و به تأمين هزين? زندگي خانواده ــ که از خود وي و مادر و خواهر و دو برادر
کوچکش تشکيل مي‌شد ــ بپردازد (بدوي، همانجا). آماري در اين زمان هيچ‌گاه از خواندن
باز نايستاد، چنانکه نه تنها با ادبيات لاتين و ايتاليايي، بلکه با ادبيات انگليسي
و زبان فرانسه هم کم و بيش آشنا شد (درنبورگ، 102؛ دوگا I/12 به بعد). او در 1828م
به شغل کم‌اهميتي در وزارت داخل? دولت مستعجل سيسيل تن در داد. در 1837م در جريان
گسترش وبا در پالرمو، به بهداشت عمومي کمک کرد و خدمات ارزنده‌اي انجام داد (بدوي،
همانجا؛ درنبورگ، 103) و در همان سال در دادگستري ناپل به کار مشغول شد (همو، 96).
در 1842م از سوي حکومت بوربونها در ناپل زير پيگرد قرار گرفت. پس نهاني گريخت و با
زحمت بسيار خود را به فرانسه رساند. در پاريس پناهندگان ايتاليايي و برخي از
انديشه‌وران فرانسوي، از آن ميان الکساندر دوما ، ميشله ، تي‌ير و ژوزف توسن رنو
(1795-1867م)، به گرمي از وي استقبال کردند (درنبورگ، 112). آماري در 36 سالگي در
فرانسه به فراگيري زبان و ادبيات عرب نزذ رنو و دو عربي‌دان ديگر، نوئل دِ ورژه و
بارون مک‌گوکن دوسلان (1810-1878م)، که پرورش يافتگان مکتب سيلوستر دوساسي
(1758-1838م) بودند، پرداخت و در اين يادگيري چنان کوشا بود که توانست در 1845م دو
مقاله به اين زبان با ترجم? فرانسوي آن به چاپ رساند.
در 1848م که انقلاب صنعتي و در پي آن انقلاب اجتماعي سراسر اروپا را فرا گرفت،
ميکله به سيسيل بازگشت و سيسيليان او را به نمايندگي کميت? انقلابي خويش برگزيدند.
سپس به مقام وزارت دارايي رسيد که بنا به گمان او «مدت 5 ماه وي شاهد کشمکش طولاني
بود که در ميان دو گروه از مردم که رفته رفته خشمگين‌تر مي‌شدند، جريان داشت: گروهي
که مي‌بايست بودجه را از دسترنج خود فراهم سازند و گروهي که مي‌خواستند هزين? زندگي
خود را از بودجه به دست آورند» (بدوي، همانجا). ميکله همراه با ديگر وزيران، از
پذيرفتن حقوق ويژ? سران دولت سر باز زد و بيهوده کوشيد تا از حکومت جمهوري فرانسه
براي سيسيل کمک بگيرد. به سبب ناکامي در اين کار و نيز به سبب ناکامي در اين کار و
نيز به سبب شکستهايي که دامنگير آزاديخواهان سيسيل شد، در 1849م به پاريس بازگشت و
خود را وقف پژوهشها و بررسيهاي علمي کرد. در 1860م انستيتوي آموزش عالي در شهر
فلورانس که در آن زمان پايتخت موقت ايتاليا بود، بنياد يافت. آماري را به استادي آن
مؤسسه دعوت کردند و کرسي زبان عربي را به وي سپردند (درنبورگ، 169). بدين‌سان، باز
آماري فرانسه را ترک کرد. بازگشت آماري به ايتاليا اين‌بار باپ يروزي جوزپه
گاريبالدي (1807-1882م)، کاوور (1810-1861م) و آغاز به تخت نشستن ويکتور امانوئل به
سلطنت پارلماني، همزمان بود. در 1861م در نخستين مجلس شوراي ايتاليا به نمايندگي
انتخاب شدو سپس در رژيم جديد تا 1864م وزارت آموزش را داشت. (همو، 185). پس از
فروپاشي کابينه در 1864م تدريس زبان عربي را از نو به عهده گرفت و ديري نپاييد که
از ان چشم پوشيد و يکسره به نوشتن روي آورد (دوگا، I/15-24؛ بدوي. هامنجا). در
1845م در 59 سالگي با يک دختر فرانسوي ازدواج کرد و از او 3 فرزند يافت. در 1878م
رياست چهارمين کنگر? بين‌المللي خاورشناسان را در فلورانس به عهده داشت. همچنين در
پنجمين کنگر? مذکور در 1881م در برلين شرکت کرد. در سالهاي آخر زندگي هم‌ميهنانِ
حق‌شناس وي و برخي از محافل علمي خارجي از او قدرانيها کردند (درنبورگ، 104) که از
جمل? آنها اعطاي دکتراي افتخاري از دانشگاههاي ليدن، توبينگن و استراسبورگ بود
(دانکونا، II/395؛ درنبورگ، 229). ميکله در 11 ژوئي? 1889م در فلورانس درگذشت.
فعاليتهاي سياسي: توجه و علاق? آماري به تاريخ‌نويسي و سپس به آموزش زبان عربي و
سرانجام به اسلام‌شناسي، انگيزه‌اي صرفاً ميهني و سياسي داشت (درنبورگ، 115, 120,
125, 128؛ آماري، «نامه‌نگاري» ، I/255؛ همو، «نبرد نماز شامگاهان سيسيل» ،
I/VIII). آماري در جواني خواستار سرسخت استقلال زادگاه خود، سيسيل بود. از اين‌رو
به پژوهش دربار? تاريخ سرزمين و نياکان خود علاقه‌مند و کنجاو شد و مي‌خواست از
مطالع? تاريخ ادوار گذشته، رهنمونهايي براي بهبود حال و اعتلاي آيند? ميهن و ملت
خويش بيابد. در تاريخ پر آشوب ايتاليا در سد? 19 که درنتيج? خواسته‌ها و مداخلات
برخي از دولتهاي توسعه طلب آن روزگار و ستمگري حاکمان محلي آنان، شورشهاي
آزاديخواهان? مردم و جز آن، سخت گرفتار پريشاني سياسي و انحطاط شده بود، آماري
بيش‌تر با قلم و گفتار خود، نخست براي استقلال وطن خويش سيسيل و سپس با داشتن تجارب
اجتماعي و فرهنگي و سياسي، براي کسب وحدت و استقلال سراسر ايتاليا، فداکاري کرد
(تومازيني، 311؛ درنبورگ، 122-123). سرانجام ايتاليا در 1861م به حکومت پارلماني
رسيد و بدين‌سان آرمان آماري ــ يکپارچگي ايتاليا، رهايي از سلط? بيگانگان، آزادي
فکري و مذهبي و سياسي ــ تحقق يافت. هموطنان و همرزمان او نيز بارها با انتخاب وي
به مقامهاي کشوري، چون وزارت آموزش و سناتوري، وي را تأييد کردند و ميهن‌پرستي،
رزمندگي، پاکدامني سياسي، کارآزمودگي و دانش او را ستودند.
آثـار: فهرست کامل آثار وي در يادنامه‌اي که تحت عنوان «صدمين زادروز تولد ميکله
آماري» انتشار يافت، آمده است. در اينجا به برخي از تأليفات مشهور او اشاره مي‌شود.
الف ـ کتابها: 1. «دوره‌اي از تواريخ سيسيل در سد? 13» ، 1842م. نخستين اثر ارزشمند
آماري دربار? سرزمين نياکاني اوست. اين کتاب بعدها با عنوان «نماز شامگاهان سيسيل»
مشهور شد، و با افزوده‌ها و ويرايشهاي پياپي تا پايان زندگي نويسنده 9 بار به چاپ
رسيد. چاپ نهم و آخرين آن در 1885م با چاپ نخستين تفاوت بسيار دارد. موضوع کتاب
بررسي پيشين? قيامِ مردمِ به تنگ آمد? سيسيل در برابر سلطنت بيدادگران? شارل دانژو
(1226-1285م) برادر لوئي نهم پادشاه فرانسه بر اين شهر است. قيام بر ضد ستمگري
دست‌نشاندگان فرانسويِ شاه انجام گرفت و به صورت کشتار شواليه‌هاي فرانکي با نخستين
زنگ ناقوس کليساي پالرمو براي دعوت مردم به نماز و دعاي عشاء در شامگاه 30 مارس
1282م آغاز شد (درنبورگ، 106-107). اين جنگ در سراسر ماه آوريل ادامه يافت و هم?
سيسيل را فرا گرفت. در اين جريان 000‘8 فرانسوي کشته شدند. طراح کشتار خوان
دوبروتيدا بود که همدست پطرس آرگوني (رقيب شارل دانژو) به‌شمار مي‌رفت. گويا زمان
اجراي طرح از پيش تعيين شده بود، اما نظر پذيرفتني‌تر آن است که سيسيليانِ به جان
آمده از ستمهاي شارل دانژو و چيرگي فرانسويان، نخستين فرصت مناسب براي انقلاب را
غنيمت شمردند و به اين کشتار دست يازيدند. اين ماجرا هنگامي پيش آمد که شخصي به نام
دروه ، درست زماني که مردم براي گزاردن نماز شامگاه به کليساي مونرئال مي‌رفتند، به
يک بانوي سيسيلي دشنام داد و در نتيجه آتش کين? مردم زبانه کشيد و اينان فرانسويان
بي‌سلاح را غافلگير کردند و مردان و زنان و کودکان آنان را کشتند (بدوي، 34). آماري
از اين رويداد تاريخي نتيجه مي‌گيرد که پايداري مردم در اين قيام خونين بود که
سرانجام منجر به بستن پيمان 1302م و تضمين استقلال سيسل گرديد. اشارات اين کتاب به
اوضاع سيسيل در 1842م و استيلاي بيدادگران? حکام و بوربوني ناپل بر آن جزيره چنان
آشکار بود که حکومت ناپل آماري را آشوبگري استقلال‌طلب تشخيص داد و حکم دستگيري و
محاکم? او را صادر کرد. آماري به پاريس رفت. ويرايش جديد کتاب او اين‌بار با عنوان
کامل آن «نبرد نماز شامگاهان سيسيل يا دوره‌اي از تواريخ سيسيل در سد? 13» در 1843
در فرانسه به چاپ رسيد (درنبورگ، 113، حاشي? 1). ترجم? فرانسويِ کمابيش مغلوط آن را
دو تن از فرانسويان به عنوان نوشت? خودشان منتشر کردند ؛ 2. «تسليات سياسي ابن‌ظفر»
، 1851م، ترجمه‌اي به زبان ايتاليايي از کتاب السُلوان المُطاع في عُدوان الاتباع
ابن‌ظفر (497-565ق/1104-1170م) نويسند? سيسيلي مسلمان است؛ 3. «تاريخ مسلمانان
سيسيل» ، فلورانس، 1854-1873م، در 3 جلد. انگيز? ميهن‌پرستي، آماري را در دوران
پناهندگي در پاريس به بررسي تاريخ سيسيل در دوران فرمانروايي مسلمانان واداشت.
آماري ساليان دراز براي تأليف اين کتاب رنج برد. سرانجام جلد نخست آن در 1854م
انتشار يافت (گابريلي، 89). نويسنده در اين کتاب به بررسي دور? 300 سال? فرمانروايي
مسلمانان بر آن جزيره پرداخته و جنبه‌هاي تاريک آن دوره از تاريخ را روشن ساخته
است. آماري پيش از فرار به فرانسه، ترجم? فرانسويي را که نوئل دِ ورژه از قسمتهاي
مربوط به تاريخ سيسيل در روزگار فرمانروايي مسلمانان از کتاب العبر ابن خلدون (د
808ق/1405م) انجام داده، ديده بود. وي در اين کتاب تاريخ سيسيل را از دوران بيزانس
تا پايان فرمانروايي خاندان اشتاوفن بررسي کرد (همو، 90-91؛ بدوي، 34). در همين
دوران بود که فرمانروايي مسلمانان از 212 تا 483ق/827 تا 1090م ادامه يافت. آماري
براي تأليف اين اثر از کتابها و اسناد و نقوش و سکه‌ها بهره جست. جلد دوم در 1858م
و جلد سوم در 1872م انتشار يافت. کارلوآلفونسو تلينو (1872-1938م) يادداشتهاي
ارزنده‌اي بر چاپ دوم آن افزوده است. هارتويگ درنبورگ (1844-1908م) اين کتاب را يک
شاهکار علمي و ادبي دانسته است؛ 4. «تاريخ قرآن» . در 1859م آماري که به سبب پژوهش
در دست نوشته‌هاي عربي تاريخي اسلامي، خود را اسلام‌شناس نيز مي‌دانست، در مسابق?
پيشنهادي فرهنگستان کتيبه‌ها و ادبياتِ فرانسه دربار? تاريخ قرآن شرکت کرد. برخلاف
انتظارِ آماري و استادش رنو که گمان مي‌کرد شاگرد و دست‌پرورد? او همانندي نخواهد
داشت و يگانه برند? جايزه (000‘30 فرانک به پول آن روز) خواهد شد، در آنپ يشنهاد دو
پژوهند? آلماني يعني تئودور نلدکه (1836-1930م) و آلويس اشپرنگر (1813-1893م) نيز
درخشيدند و فرهنگستان ناچار جايزه را به تساوي ميان آن سه تقسيم کرد. از پژوهشهاي
اين سه تن تنها پژوهش نلدکه ديرتر به‌طور مستقل به چاپ رسيد. آماري نوشت? خود را
درخورِ انتشار ندانست (درنبورگ، 162-163)؛ 5. «نقش? تطبيقي سيسيل نوين با سيسيل سد?
12 از روي نوشت? ادريسي و ديگر جغرافي‌نويسان عرب» ، 1859م؛ 6. «اسناد عربي
نگاهداري شده در بايگاني سلطنتي فلورانس» ، فلورانس، 1863م؛ 7. «گور نوشته‌هاي عربي
سيسيل» ، پالرمو، 3 جلد، 1871-1872م؛ 8. «کتاب الرُّجاري» ، رم، 1878-1883م. اين
کتاب برگرفته از نزهه المشتاق ابوعبداللـه محمدبن محمد، مشهور به شريف ادريسي
(493-560ق/110-1165م) است. آماري بخش ويژ? ايتاليا را به همراه شاگردش چلستينو
اسکياپارلي (1841-1919م) منتشر ساخت (گابريلي، 94، حاشي? 2). اين کتاب شامل
دانسته‌هايي دربار? بسياري از کشورهاي مسيحي است. متن عربي در 1878م و ترجم?
ايتاليايي آن در 1883م، انتشار يافت؛ 9. «خاطره‌هاي تاز? عربي از تاريخ جنوا »،
جنوا، 1883م، کتابي است دربار? آثار و نتايج حملات عربها به بندرهاي ايتاليا.
ب ـ مقاله‌ها: 1. «وصف پالرمو در ميانه‌هاي سد? 10م» برگرفته از کتاب المسالک و
الممالک ابن حوقل (د 367ق/978م)، متن و ترجم? فرانسوي، JA، 1845م؛ 2. «مسافرت
محمدبن جبير بلنسي به صقليه در دور? سلطنت گيوم خوب» ، متن عربي، ترجم? و تعليقات،
JA، 1845م، 507-454، 1846م، 201-241 و 73-92.
مآخذ: آماري، ميکله، ترجمه و تعليقات بر سلوان المطاع في عدوان الاتباع ابن ظفر،
فلورانس، 1851م، مقدمه؛ بدوي، عبدالرحمن، موسوعه المستشرقين؛ المکتبه العربيه
الصقليه (نصوص في التاريخ و البلدان)، به کوشش ميکله آماري، لايپزيک، 1857م، مقدمه؛
نيز:
Amari, Michele, »appunti autobiografici«, Carteggio di Michele Amari, Torino,
1896; id, La Guerra del vespro Siciliano, Roma, 1947, (passim); id, Storia dei
musulmani di Sicilia, 2 nd ed, Carlo Alfonso Nallino, Florence, 1933-1938, Vols.
1-3 (Passim); Centenario della nascita di Michele Amari, 1910, I/XLV-CVIIII;
D’Anocona, Alessandro. Carteggio di Michele Amari, II/398; Derenburg, Hartwig,
»Notice sur Michele Amari«, Opuscules d’un Arabisant 1868-1905, Paris, 1905
(passim); Dizionario Enciclopedico Italiano, Roma, 1970, I/339; Dizionario
letterario, Roma, Bompiani, 1956, I/66-67; Dugat, Gustave, Histoire des
Orientalistes de I’Europe, Paris, 1868-1870, I/12-24; Enciclopedia Vniversal
ilustrada Europea-Americana, Madrid, 1909, V/30-31; Gabrieli, Francesco, »un
secolo di studi Arabo-Siculi«, Studia Islamica, Paris, 1954, II/89-94; GSE;
Tommasini, Oreste; Scritti di storia e critica, Roma, 1891.
رضا رضازاده لنگرودي
