قُتَيبة بن سعيد بن جميل. - راویان مشترک نسخه متنی

قُتَيبة بن سعيد بن جميل.

221قُتَيبة بن سعيد بن جميل.

(حدود 150 - 240 ه . ق).

كنيه: ابو رجاء.

نسب: ثقفي.

لقب: بلخى، بغلاني.

طبقه: دهم.

نام قتيبه را علي يا يحيي ذكر كرده اند و قتيبه لقب اوست. وي حدود سال 150 ه . ق . در روستاي (بغلان) (از توابع بلخ) ولادت يافت. مي توان گفت كه (بغلان) شهرت خود را مديون محدث مشهور ابو رجاء، قتيبة بن سعيد است. وي را به جهت آن كه جدّش جميل مولاي حجّاج بن يوسف ثقفي بود، (ثقفى) نيز خوانده اند.

او را خوش سيما و داراي قامتي موزون وصف كرده و نوشته اند كه از ثروت دنيا بهره فراوان داشت. پس از وى، برادرش صدقه، و عبدالله بن حمويه و شداد بن معاذ از محدثان بغلاني به شمار مي روند. براي او برادر ديگري به نام (قديد) بر شمرده اند و فرزندش عبداللّه را از راويان او خوانده اند. (1) .

قتيبه عمري طولاني داشت واز طبقات گوناگون محدثان، حديث آموخت، همان گونه كه چندين طبقه از محدثان، از وي اخذ حديث و روايت كردند.

او در مدّت حيات خود به حجاز، شام، مصر و عراق سفر كرد و اوّلين سفر او در سال 172 ه . ق . به بغداد بود و در آن جا به اخذ ونشر حديث پرداخت. در اين سفرها كساني چون: احمد بن حنبل، ابو بكر بن ابي شيبه، ابن نُمير، يحيي بن معين و ابوحاتم رازي از وي بهره برده اند و نَسائي در سال 230 ه . ق . مدت يك سال نزد او تلمّذ كرده است.

او در آغاز به اهل رأي تمايل داشت و پس از خوابي كه ديد و با هدايت شخصي به نام (مخضع بزّار) - كه تعبير خواب مي دانست - دست از رأي و قياس برداشت و به حديث روي آورد.

طبقه و منزلت روايي قتيبه. و ي محدّث مشهور از طبقه دهم راويان حديث و مورد وثوق غالب رجاليون اهل سنّت است .

روايات او در صحاح سته اهل سنت ونيز در برخي از كتب روايي شيعه آمده است (2) در اين روايات كساني چون: احمد بن حنبل، علي بن مدينى، ترمذى، يحيي بن معين، ابو حاتم رازى، ابو زرعه، بخارى، مسلم و ابوداوود از وي روايت كرده اند و او از كساني مانند: مالك بن انس، ليث بن سعد، حماد بن زيد، معاوية بن عمار دهنى، حفص بن غياث، فضيل بن عياض، ابن عيينه و وكيع روايت دارد. (3) .

ابن حجر مي نويسد: بخاري 308 حديث و مسلم 668 حديث از وي نقل كرده اند. (4) برخى، احاديث او را تا صدهزار برشمرده اند. (5) .

او از راويان حديث معروف (منزلت) و حديث (غدير) است. (6) و با سه واسطه از معاذ بن جبل نقل مي كند كه: رسول خدا(ص) در غزوه تبوك نماز ظهر و عصر و نيز مغرب و عشاء را با هم خواند. (7) .

او پس از حدود نود سال زندگي در سال 240 ه . ق . در زادگاه خود بغلان بدرود حيات گفت. (8) .

منابع ديگر

كتاب التاريخ الكبير 7/ 195؛ كتاب التاريخ الصغير 2/ 372؛ المعرفة والتاريخ 1/ 212 و 2/ 493؛ الجرح والتعديل 3/ ق 2/ 140؛ كتاب الثّقات 9/ 20؛ رجال صحيح بخاري 2/ 625؛ رجال صحيح مسلم 2/ 151؛ تاريخ بغداد 12/ 464؛ المنتظم 11/ 279؛ معجم البلدان 1/ 468 و 479؛ اللباب 1/ 164؛ شرح نهج البلاغه ابن ابي الحديد 4/ 120؛ سير اعلام النبلاء 11/ 13؛ البداية و النهاية 10/ 322؛ تقريب التهذيب 2/ 123؛ النّجوم الزاهرة 2/ 303؛ شذرات الذهب 2/ 94؛ مستدركات علم رجال الحديث 6/ 271.

1. الانساب 1/ 376 و تهذيب الكمال 23/ 524.

2. امالي صدوق 259 و 295؛ امالي طوسي 306؛ تهذيب التهذيب 8/ 358 - 361 و بحار الانوار 6/ 305، 7/ 233؛ 21/ 10 و 38/ 101.

3. تهذيب الكمال 23/ 524 - 527 و تهذيب التهذيب 8/ 358 - 359.

4. تهذيب التهذيب 8/ 361.

5. تاريخ بغداد 12/ 469.

6. خصائص نسائى، 95؛ امالي طوسي 306 و بشارة المصطفي 37.

7. مسند احمد 5/ 241؛ الجامع الصّحيح 2/ 438 و سنن بيهقي 3/ 163.

8. الانساب 1/ 376؛ تهذيب الكمال 23/ 261 و تهذيب التهذيب 8/ 361.