قُثَم بن عبّاس بن عبدالمطّلب. - راویان مشترک نسخه متنی

قُثَم بن عبّاس بن عبدالمطّلب.

222قُثَم بن عبّاس بن عبدالمطّلب.

(2 - 57 ه . ق ).

كنيه: (؟).

نسب: قرشى، هاشمي.

لقب: .

طبقه: صحابي.

قُثم كه پسر عموي پيامبر گرامي اسلام و اميرمؤمنان على (ع)است، داراي يازده برادر و خواهر بود به نام هاي عبداللّه، فضل، عبيداللّه، معبد، عبدالرّحمن و ام حبيب (از ام الفضل، خواهر ميمونه همسر پيامبر(ص) و دومين زن مسلمان) تمّام، كثير، حارث، آمنه و صفيّه، كه برادر و خواهر پدري قُثَم بودند. او برادر رضاعي امام حسن يا امام حسين (ع)نيز بود و در حدود سال دوم هجرت به دنيا آمد.

روزي امّ الفضل به رسول خدا(ص) گفت: در خواب ديدم عضوي از اعضاي بدن شما در خانه ما افتاده است آن حضرت خواب وي را به فال نيك گرفت و فرمود: به زودي دخترم فاطمه (س) داراي فرزندي مي شود و تو او را با شيرِ قُثَم سير خواهي كرد.

قُثَم از نظر ظاهر، شبيه پيامبر(ص) بود گاهي مورد مهر و محبّت آن حضرت قرار مي گرفت. عبداللّه بن جعفر مي گويد: در كودكي با قثم و عبدالله فرزندان عبّاس مشغول بازي بوديم، ناگهان رسول خدا(ص) بر ما گذشت و قثم را بر مركب خويش سوار كرد و دست نوازش بر سرش كشيد.

او در زمان رحلت پيامبر حدود هشت سال سن داشت و نوشته اند كه امام علي (ع)را در دفن آن حضرت ياري كرد.

او كه شخصي هوش مند با ورع و عاقل بود در زمان خلافت اميرمؤمنان (ع)به فرمان داري شهر مكّه منصوب شد و در جريان لشكر كشي و غارت بُسر بن ارطاة كه به دستور معاويه و براي قلع و قمع شيعيان علي (ع)در بلاد مختلف انجام گرفت، به ناچار مكه را ترك كرد و شيبة بن عثمان را به جاي خود گماشت، اما پس از بيرون رفتن لشكريان بُسر، دوباره به مكّه بازگشت و زمام امور را به دست گرفت و تا زمان شهادت اميرمؤمنان فرمان دار آن جا بود. (1) .

او چون ديگر بني هاشم معتقد به جانشيني اميرمؤمنان پس از رسول خدا(ص) بود و هنگامي كه از وي پرسيدند: چرا علي (ع)از پيامبر(ص) ارث بُرد ليكن پدرت عبّاس ارث نبرد گفت: علي (ع)اولين كس از ما بود كه به پيامبر(ص) ايمان آورد و سخت از وي حمايت و دفاع كرد. (2) .و ي در زمان خلافت معاويه در نبرد فتح ما وراء النهر به عنوان جنگ جو، همراه سپاهِ تحتِ امر سعيد بن عثمان به خراسان رفت و در سمرقند به قتل رسيد.

طبقه و منزلت روايي قُثَم.

و ي كه صحابي خردسال پيامبر(ص) است، از رسول خدا(ص)، علي (ع) طلحه، پدرش عبّاس و برادرش فضل روايت كرده است و ابواسحاق همداني هاني بن هاني و عبدالملك بن محمد از وي روايت كرده اند. ودر عين حال، ذهبي مي نويسد: در كتب شش گانه اهل سنّت، روايتي از وي نيامده است .

او به جهت صحابي بودن مورد توثيق رجاليون اهل سنت است و در ميان رجاليون شيعي درباره جرح يا تعديل او سخني گفته نشده است جز آن كه ابن داوود او را در قسم اول كتاب خود و در ميان معتمدين آورده و مامقاني او را عادل و موثق خوانده است چرا كه امام علي (ع)به وي نوشته بود. (حج را به پا دار مردم را به ايام اللّه يادآور باش، با آنان نماز بگزار، پرسش آنان را پاسخ گوى، نادانان را ياد ده ودانشمندان را يادآور باش.) (3) .و ي در سال 57 ه . ق . در سمرقند به قتل رسيد (4) و همان جا دفن شد. (5) .

منابع ديگر

الطبقات الكبري 7/ 367؛ كتاب التاريخ الكبير 7/ 194؛ المعارف 121؛ الامامة و السياسة 54؛ الغارات 2/ 621؛ الجرح و التعديل 3/ ق 2/ 145؛ كتاب الثقات 3/ 337؛ رجال طوسي 55؛ مناقب آل ابي طالب 1/ 212 و 2/ 214؛ اسدالغابة 4/ 197؛ الكامل في التاريخ 2/ 332 و 3/ 222، 350 و 374 ؛ شرح نهج البلاغه 16/ 138 و 18/ 30؛ رجال ابن داوود 278؛ تهذيب الكمال 23/ 538؛ سير اعلام النبلاء 3/ 440؛ الاصابة 5/ 231؛ تقريب التهذيب 2/ 123؛ شذرات الذهب 1/ ج 1/ 61؛ تنقيح المقال 2/ 27؛ معجم رحال الحديث 14/ 76؛ قاموس الرجال 7/ 378 (قديم چاپ)؛ مستدركات علم رجال الحديث 6/ 273.

1. در روايتي از زبير بن بكّار آمده است كه وي پس از مكّه به فرمان داري مدينه منصوب شد (الاستيعاب 3/ 1304).

2. المعجم الكبير 19/ 40.

3. صبحي صالح، نهج البلاغه، نامه 67.

4. الكامل في التاريخ 3/ 513؛ تاريخ الاسلام 4/ 162 و 287 و تهذيب التهذيب 8/ 362 .

5. در روايتي آمده است كه اميرمؤمنان فرزندان عبّاس را نفرين كرد كه قبرشان پراكنده و از يك ديگر دور باشد. صحّت وسقم اين روايت ذيل ترجمه عبدالله بن عبّاس بررسي شده است.