ثابت بن دينار (= ابوحمزه ثُمالى). - راویان مشترک نسخه متنی

ثابت بن دينار (= ابوحمزه ثُمالى).

40ثابت بن دينار (= ابوحمزه ثُمالى).

( - 150 ه.ق).

كنيه: ابوحمزه.

نسب: ثُمالى، ازدي.

لقب: كوفي.

طبقه: پنجم.

او به ابوحمزه ثمالي معروف و از مردم كوفه است. پدرش دينار به ابوصفيه شهرت دارد. سه تن از فرزندان وي به نام هاى: نوح، منصور و حمزه در جريان قيام زيد بن على (ع)با وي به قتل رسيدند.

او از طايفه طي از قبيله بني ثعل است و بنا به گفته شيخ صدوق انتساب وي به قبيله ثُماله به اين جهت است كه خانه او در ميان آن ها بوده است (1) .

ابو حمزه، انساني پارسا و داراي كتاب در تفسير قرآن و حديث بود و شيخ و بزرگ شيعيان كوفه در عصر خويش به شمار مي رفت. از برخي روايات معلوم مي شود كه او مستجاب الدعوه بوده ست (2) .

داوود بن كثير از شخصي معروف به ابوجعفر نقل مي كند كه از خراسان به قصد زيارت و ديدار امام عصر خود حركت كرده و به كوفه درآمدم. پس از زيارت قبر اميرمؤمنان (ع)گروهي را ديدم كه پيرامون شخصي گردآمده و به حديث اش گوش مي دهند. پرسيدم او كيست گفتند: ابو حمزه ثمالى. در آن هنگام شخصي وارد شد و گفت: جعفربن محمد صادقي از دنيا رفت. ابوحمزه با صداي بلند گريه كرد. سپس به مدينه آمدم و خدمت امام موسي بن جعفري رسيدم آن حضرت از رفتن من به كوفه و گفت وگو با ابوحمزه ثمالي خبر داد و فرمود: اين چنين است مؤمني كه خداوند دلش را نوراني كرده است (3) .

ثابت و اهل بيت (ع)

ابوحمزه از برگزيدگان اصحاب و از ياران امام سجاد(ع)، امام باقر(ع)، امام صادق (ع)و امام موسي كاظم (ع)است. امام صادق (ع)خطاب به ابوحمزه فرمود: وقتي تو را مي بينم احساس آرامش مي كنم. نيز آن حضرت به ابوبصير فرمود: سلام مرا به او برسان. گفتم: فدايت گردم شما با ابوحمزه خيلي انس داري و او از شيعيان شماست. فرمود: آري هر چه نزد ماست خوبي اوست.

امام رضا(ع) فرمود: ابوحمزه ثمالي در زمان خويش همانند سلمان در عصر خويش بود به جهت اين كه وي به چهار تن از ما (علي بن الحسين، محمدبن على، جعفر بن محمد و مدتي به موسي بن جعفر(ع) خدمت كرده است (4) .

طبقه و منزلت روايي ثابت. و ي از جمله راوياني است كه به اتفاق رجاليون شيعه موثق است و جلالت و بزرگواري اش را همگان قبول دارند و اين چيزي است كه كشي و برخي ديگر آن را گوشزد كرده و كساني چون: صدوق، نجاشى، شيخ طوسى،ابن نديم، علامه و مامقاني بدان تصريح نموده اند (5) .

رجاليون اهل سنت هر كدام به نحوي او را تضعيف كرده اند.

احمد بن حنبل، يحيي بن معين، ابوزرعه، ابواحمد بن عدى، نسائى، جوزجانى، ذهبى، ابن سعد و ابن حجر او را تضعيف كرده اند. يزيد بن هارون گفته است: او به رجعت قائل است. عبيدالله بن موسي مي گويد: نزد ابوحمزه ثمالي بوديم كه ابن مبارك وارد شد. ابوحمزه در بدي عثمان حديثي نقل كرد، ابن مبارك بلند شد و آن چه از وي نوشته بود پاره كرد و رفت.

ابن حبان گفته است: او زياد اشتباه مي كند و به روايات او نمي توان احتجاج كرد، او در تشيّع غلو داشت. سليماني او را در ميان رافضي ها آورده است. ابن حجر مي گويد: او ضعيف و رافضي است.

همان طوري كه از عبارت برخي معلوم است شيعه بودن و عقيده به رجعت داشتن و نيز در مذمت عثمان روايت كردن سبب تضعيف وي شده است، ليكن كسي او را به كذب يا وضع حديث متهم نكرده است.

روايات او در منابع شيعي و نيز در كتاب هاي اهل سنت از طريق: وكيع، ابونعيم، و جماعتي مانند: حسن بن محبوب، حفص بن غياث، حمزة بن حبيب، زيات، سفيان ثورى، عبدالله بن اجلح و عمرو بن ابي مقدام آمده است.و ي از امام سجاد(ع)، امام باقر(ع)، امام صادق(ع)، امام كاظم (ع)و كساني چون: اصبغ بن نباته، انس بن مالك، سعيد بن جبير و شعبي روايت كرده است. او راوىِ رساله حقوق امام سجاد (6) (ع) و نيز دعاي آن حضرت در سحرهاي ماه رمضان - معروف به دعاي ابوحمزه ثمالي - است (7) .

ابوحمزه ثمالي نقل مي كند كه: امام سجاد(ع) شبانه بر دوش خود به خانه فقرا و مستمندان غذا مي برد و مي فرمود: صدقه در تاريكي شب خشم پروردگار را فرو مي نشاند (8) .و ي سرانجام به سال 150 ه.ق. در زمان امام هفتم بدرود حيات گفت (9) .

منابع ديگر

الطبقات الكبري 6/ 384؛ كتاب التاريخ الكبير 2/ 165؛ رجال برقي 8؛ الجرح والتعديل 1/ ق 1/ 450؛ كتاب المجروحين 1/ 206؛ فهرست طوسي 42؛ تهذيب الكمال 4/ 357؛ ميزان الاعتدال 363/ 1؛ لسان الميزان 7/ 187؛ تهذيب التهذيب 2/ 7؛ تقريب التهذيب 1/ 116؛ جامع الرواة 1/ 134؛ تنقيح المقال 1/ 189؛ معجم رجال الحديث 3/ 383 و 385؛ موسوعة رجال الكتب التسعة 1/ 214؛ من لايحضره الفقيه 2/ 376.

1. من لا يحضره الفقيه 36/ 4.

2. رجال كشى / ش 355.

3. الخرائج و الجرائح 328/ 1.

4. رجال كشى / ش 33، 356 و357.

5. من لا يحضره الفقيه (مشيخه) 36/ 4؛ فهرست ابن نديم 360؛ رجال نجاشى / ش 294 و خلاصة الاقوال 29.

6. دانشمند و محقق معاصر، جناب آقاي سيد حسن قبانچي شرحي گويا و جامع، بر اين رساله نگاشته است.

7. من لا يحضره الفقيه 376/ 2 و مصباح المتهجد 582.

8. سير اعلام النبلاء 393/ 4.

9. رجال طوسي 85 و160؛ قاموس الرجال 2/ 271 و اعيان الشيعه 4/ 9 .