جمع بين دو اسناد (مظهريت) - شمیم ولایت نسخه متنی

جمع بين دو اسناد (مظهريت)

به ظاهر بين آيات اثبات‏كننده توحيد اسما و صفات خداي سبحان و آيات اتصاف
ديگران به همين اسما و صفات، سازگاري وجود ندارد و بايد براي رفع ناسازگاري تلاش كرد. از اين‏رو، براي جمع بين اين‏گونه آيات وجوهي ذكر شده است كه بعضي دقيق و برخي دقيق‏تر است. اكنون به بيان اين وجوه مي‏پردازيم.

وجه يكم

اسناد اسما و صفات به خداوند سبحان اسناد «بالذات» و «بالاستقلال» است، ولي نسبت به ديگران اسناد «بالعرض» و «بالواسطه»؛ يعني ذات خداي سبحان اقتضاي كمالات را دارد، زيرا او از هر كس و هر چيز بي‏نياز است؛ به خلاف غير خدا كه هر چه دارد از اوست، چون مخلوق فقير محض است؛ (يا أيها النّاس أنتم الفقراء إلي الله والله هو الغني الحميد)[1]. اين آيه دو اصل مهم را بيان مي‏كند:

1. همگان در ذات و وصف فقيرند، زيرا گرچه خطاب آيه به انسان‏ها است، ليكن بيان حال همه مخلوقات است، چون اگر مخلوق بزرگي مانند انسان، در ذات و وصف خود فقير باشد، ساير موجودات به طريق اولي نيازمند خواهند بود.

2. نياز مخلوقات تنها به خداي سبحان است، نه به غير او، زيرا فقط خدا غني مطلق است.

حاصل آن‏كه اوصاف مخلوقات مانند ذات آن‏ها، همه از ناحيه خداي سبحان است؛ يعني وابسته، ظلّي وتبعي است، نه ذاتي و استقلالي. از اين‏رو، خداوند ذاتاً فاعل مستقل است، ولي مخلوقات ذاتاً فاعل غير مستقل و با واسطه.

وجه دوم

خداي سبحان فاعل حقيقي است و مخلوقات او فاعل اِعدادي و زمينه ساز كسب فيض از ناحيه حقّند[2].

بنابراين، اسما و صفات تنها از آنِ خداي سبحان است.

[1] ـ سوره فاطر، آيه15.

[2] ـ فاعل را به فاعل حقيقي يا «فاعل ما منه» و فاعل اِعدادي يا «فاعل ما به» تقسيم مي‏كنند. خداي سبحان «فاعل ما منه» يا فاعل حقيقي است وديگران «فاعل ما به» يا فاعل اِعدادي.