همان عنوان جوامع الكلم كافي است، زيرا مقام انسان كامل بيش از يك حقيقت نيست و در نشأه مُلك بر اساس آيه (وأَنفسنا وأَنفسكم)[1]، وجود مبارك علي بن ابي طالب(عليهالسلام) همان روح مطهّر رسول اكرمصلي الله عليه و آله و سلم است.
بنابراين، حقيقت انسان كامل طبق شهادتِ صاحبنظران انسان شناس همان كتاب جامع و مهيمن بر ديگر كتابها، كلمهها و موجودها است، زيرا وي مظهر اسم اعظم (الله) است، اما ديگر موجودها مظهر اسماي ديگرند.
انسان كامل، خليفه خدا
انسان كه كَوْن جامع است خليفه خداوندي است كه محيط به تمام اشيا است، زيرا خليفه بايد خلأ «مستخلف عنه» را پر كند و اگر «منوب عنه» هيچ خلأ نداشت، خليفه او مظهر محيط بودن او است و مظهر خداوندِ محيط همانا كَوْن جامع است.اميرالمؤمنين(عليهالسلام) شمّهاي از فضايل مردانالهي واجدِ مَنصِب ملكوتي خلافت خداوند را چنين بازگو فرمود:... هجم بهم العلم علي حقيقة البصيرة وباشروا روح اليقين واستلانوا ما استَوْعَرَهُ المُترفونَ وأُنِسوا بمااسْتوحش منه الجاهلون وصحبوا الدنيا بأبدان أرواحها مُعَلّقة بالمحلّ الاَعلي، أُولئك خلفاء الله في أَرضه والدعاة إِلي دينه، آه آه! شوقاً إِلي رؤيتهم[2].يعني علم و دانش با حقيقت و بصيرت به آنها رويآورده و روح يقين را لمس كردهاند و آنچه را دنياپرستان هوسباز مشكل ميشمرند، براي آنها آسان است. آنان به آنچه جاهلان از آن وحشت دارند، انس گرفتهاند.
[1] ـ سوره آل عمران، آيه 61. [2] ـ نهج البلاغه، حكمت 147.