عبرت از گذشتگان
امير مؤمنان ميفرمايد: تحولات تاريخي عبرت آورِ گذشتهها را بر جانت عرضه كن؛ «وأعرض عليه أخبار الماضين».تاريخ جزو علوم آلي است نه اَصالي. تاريخ نظير فلسفه نيست كه در شناختش حقيقت هستي مطلوب باشد، بلكه شناخت تاريخ به منظور بهرهگيري از نقاط و نكات حساس آن مطلوب است. علي(عليهالسلام) ميفرمايد: نكات حساس، آموزنده و ارزنده تاريخي را بر قلبت عرضه كن تا از تجارب گذشتهها بهره ببري.آنچه بر پيشينيان رفته به ياد خود بياور تا بفهمد كه ممكن است به سرنوشت گذشتگان مبتلا شود. آثار مخروبه آنان و خانههايي كه در آن زندگي ميكردند و بعد به دست ديگران افتاده، از نظر بگذران، تا اين سير عامل اندرز و پندي باشد و در تو نور اعتبار ايجاد كند؛ «وذكّره بما أصاب من كان قبْلك من الأوّلين وَسِر في ديارِهم و آثارهم».امير مؤمنان(عليهالسلام) ميفرمايد: نگاه كن در آنچه گذشتگان انجام دادهاند، اكنون چه نامي از آنان باقي مانده است، آنها را رها كرده به كجا رفتهاند و در چه حالتي هستند؛ «فانظُر فيما فَعَلوا وعمّا انتَقَلوا و أين حَلُّوا ونزلوا»[1].همچنين آن حضرت در يكي از بيانات خود ميفرمايد: طولي نميكشد كه انسان در پايان عمر، درميان بازماندگان خود مرداري ميشود كه همه از بوي تعفن وي متأذّي ميگردند: «...فصار جيفةً بين أهله... فَأسلَمُوه فيه إلي عمله... »[2]. آنان با زحمت اين مردار را منتقل ميكنند و به اتاق عمل كه قبر اوست، ميبرند و او را تسليم عملش ميكنند؛ قبري كه ره آورد دوران عمر و حاصل مجموع كارهاي او در آنجا گرد آمده است؛ قبري كه خود او ساخته است و بوستاني از بساتين بهشت ياگودالي از گودالهاي آتش است؛ «إمّا روضة من رياض الجّنة أوْ حُفْرة من حُفَر النيران»[3].[1] ـ نهجالبلاغه، نامه 31. [2] ـ همان، خطبه 109. [3] ـ اصول كافي، ج3، ص242.