تجلّي جهان آفرينش
بهترين وجه معقولِ آفرينش جهان «تجلّي» خداوند است. تجلّي از ظريفترين تعبيرهاي قرآني و روايي است، چنان كه در اين آيه آمده است: (فلمّا تجلّي ربه للجبل جعله دكّاً وخرّ موسي صعقاً)[1] و درجريان معاد نيز تلويحاً به آن اشاره شده است، زيرا خداوند در آيه (قل إِنّما علمها عند ربّي لايُجَلّيها لوقتها إِلاّ هو)[2]، تجليه ساعت و قيامت را به خود اسناد داده است.در قيامت كبرا و حشر اكبر، تمام اشخاص و اشيا به عنوان مبدأ قابلي (نه مبدأ فاعلي) حضور و ظهور دارند، زيرا همه آنها تحت قهر حاكمند. بنابراين، تنها عامل تجلّي قيامت ظهور خود خداوندِ متجلّي است، چون هيچ نوري در حشر اكبر حضور و ظهور فاعلي ندارد تا مايه روشني اصل قيامت شود.تنها عامل تجلّي هر شخص يا شيء ظهور ربوبيّت خداوند در اوست، حتي روشني روز كه سبب تَجلِيَه و روشن نمودن اشيا و امور است؛ (والنّهار إِذا جلّيها)[3]، پس از آن است كه خود روز روشن شده باشد؛ (والنهار إِذا تجلّي)[4]، زيرا تا خود روز متجلّي نباشد، هرگز تجليگر اشيا و امور ديگر نيست.[1] ـ سوره اعراف، آيه 143. [2] ـ سوره اعراف، آيه 187. [3] ـ سوره شمس، آيه 3. [4] ـ سوره ليل، آيه 2.