" فِي جَنَّاتِ النَّعِيمِ"- يعنى هر يك نفر از اين مقربين در يك جنت نعيم خواهد بود، در نتيجه همه آنان در جنات النعيم هستند، آوردن" جنات" به صيغه جمع به اين اعتبار بوده، ممكن هم هست به اين اعتبار باشد كه هر يك نفر از مقربين در جنت‏هاى نعيم باشد، و ليكن اين احتمال از اين نظر بعيد است كه در آخر سوره صريحا مى‏فرمايد:

مقربين هر يك در يك جنتند:

" فَأَمَّا إِنْ كانَ مِنَ الْمُقَرَّبِينَ فَرَوْحٌ وَ رَيْحانٌ وَ جَنَّةُ نَعِيمٍ" «1».

در سابق هم مكرر گفتيم كه نعيم عبارت است از ولايت و جنت نعيم عبارت است از جنت ولايت، و اين نكته با مطلب چند سطر قبل ما هم تناسب دارد كه گفتيم:

" و اين همان داخل شدن به ولايت خدا است".

مراد از اولين و آخرين در آيه:
" ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ قَلِيلٌ مِنَ الْآخِرِينَ" و وصف نعمت‏هاى بهشتى مقربان از ايشان‏

" ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ قَلِيلٌ مِنَ الْآخِرِينَ" كلمه" ثلة"- به طورى كه گفته‏اند «2»- به معناى جماعت بسيار انبوه است، و مراد از كلمه" اولين" امت‏هاى گذشته انبياى سلف است، و مراد از كلمه" آخرين" امت اسلام است، چون معهود از كلام خدا همين است، كه هر جا سخن از اولين و آخرين گفته منظورش از اولين، امت‏هاى گذشته، و از آخرين امت اسلام است، مانند آيه‏اى كه در همين سوره مى‏آيد و مى‏فرمايد:

" أَ إِنَّا لَمَبْعُوثُونَ أَ وَ آباؤُنَا الْأَوَّلُونَ قُلْ إِنَّ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ لَمَجْمُوعُونَ إِلى‏ مِيقاتِ يَوْمٍ مَعْلُومٍ".

بنابراين معناى آيه مورد بحث اين شد كه:

مقربين از امت‏هاى گذشته جمعيت بسيارى بودند، و از اين امت جمعيت كمترى.

با بيانى كه گذشت اين معنا روشن شد اينكه:

بعضى «3» از مفسرين گفته‏اند مراد از اولين مسلمانان صدر اول اسلام، و مراد از آخرين مسلمانان آخر اين امت است تفسير صحيحى نيست.

" عَلى‏ سُرُرٍ مَوْضُونَةٍ مُتَّكِئِينَ عَلَيْها مُتَقابِلِينَ" كلمه" وضن" به معناى بافتن است. بعضى «4» هم گفته‏اند:

(1) سوره واقعه، آيه 89.

(2) روح المعانى، ج 27، ص 134.

(3 و 4) روح المعانى، ج 27، ص 135.