ترجمه تفسیر المیزان جلد 19

" قُلْ إِنَّ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ لَمَجْمُوعُونَ إِلى‏ مِيقاتِ يَوْمٍ مَعْلُومٍ" در اين آيه خداى تعالى به رسول گرامى خود دستور مى‏دهد از استبعاد آنان نسبت به معاد پاسخ داده، آن را تثبيت كند، و آن گاه به ايشان خبر دهد كه در روز قيامت چه زندگيى دارند، طعام و شرابشان چيست؟

طعامشان زقوم و شرابشان حميم است.

و حاصل پاسخ اين است كه:

اولين و آخرين هر دو دسته به سوى ميقات روزى معلوم جمع مى‏شوند، و اينكه بين خود و اولين فرق گذاشتند بعث خود را امرى بعيد و بعث آنان را بعيدتر دانستند صحيح نيست.

و كلمه" ميقات" به معناى وقت معينى است، كه امرى را با آن تحديد كنند، و منظور از" يوم معلوم" روز قيامت است كه نزد خدا معلوم است، پس اضافه ميقات به كلمه" يوم معلوم" با اينكه گفتيم خود ميقات به معناى وقت معين است اضافه‏اى است بيانى.

" ثُمَّ إِنَّكُمْ أَيُّهَا الضَّالُّونَ الْمُكَذِّبُونَ لَآكِلُونَ مِنْ شَجَرٍ مِنْ زَقُّومٍ فَمالِؤُنَ مِنْهَا الْبُطُونَ" اين آيات تتمه كلامى است كه گفتيم رسول خدا (ص) مامور بوده با منكرين معاد در ميان بگذارد، و در اين آيات از مال كار آنان در روز قيامت و وضعى كه آن روز دارند، و طعام و شرابى كه دارند خبر مى‏دهد.

و اگر آنان را به خطاب ضالين و مكذبين مخاطب كرد، براى اين بود كه به علت شقاوت و ملاك خسرانشان در روز قيامت اشاره كرده باشد، و آن ملاك اين است كه:

ايشان از طريق حق گمراه بودند، و اين گمراهى در اثر استمرارى كه در تكذيب و اصرارى كه بر حنث داشتند در دلهايشان رسوخ كرده، و اگر تنها گمراه بودند و ديگر تكذيب نمى‏داشتند، اميد آن مى‏رفت كه نجات يابند، و هلاك نگردند اما دردشان تنها گمراهى نبود.

و كلمه" من" در جمله" من شجر" ابتدايى است، و در جمله" من زقوم" بيانيه است.

احتمال هم دارد" من زقوم" بدل باشد از" من شجر". و ضمير" منها" به شجر و يا به ثمر بر مى‏گردد، و اين دو نام هم جايز است ضمير مؤنث به آن برگردد و هم ضمير مذكر، و بخاطر همين در اينجا ضمير مؤنث به آن برگردانيده، و در آيه بعدى ضمير مذكر آورده، فرموده:

" فَشارِبُونَ عَلَيْهِ"، و بقيه الفاظ آيه روشن است.

مى‏فرمايد:
سپس شما اى گمراهان تكذيب كننده از درختى (و يا از ميوه درختى) از زقوم خواهيد خورد، و شكمها از آن پر خواهيد كرد.