وجه تعبير به انزال حديد در:
" وَ أَنْزَلْنَا الْحَدِيدَ"

" وَ أَنْزَلْنَا الْحَدِيدَ"- ظاهرا اين انزال نظير انزال در آيه" وَ أَنْزَلَ لَكُمْ مِنَ الْأَنْعامِ ثَمانِيَةَ أَزْواجٍ" «1» باشد، و ما در تفسير سوره زمر گفتيم:

اگر خلقت مخلوقات زمينى را انزال ناميده، به اين اعتبار است كه خداى تعالى ظهور اشيا در عالم هستى را بعد از عدم انزال خوانده، به اين اعتبار كه هر موجودى از موجودات نزد خدا و در عالم غيب خزينه‏ها دارد، و آن موجود پس از آنكه اندازه‏گيرى شده، و در خور عالم شهادت شده به ظهور پيوسته است، و اين خود نوعى نزول است، هم چنان كه فرموده:

" وَ إِنْ مِنْ شَيْ‏ءٍ إِلَّا عِنْدَنا خَزائِنُهُ وَ ما نُنَزِّلُهُ إِلَّا بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ" «2».

" فِيهِ بَأْسٌ شَدِيدٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ"- كلمه" باس" به معناى تاثير شديد است، ليكن غالبا در شدت در دفاع و جنگ استعمال مى‏شود، و بدين جهت فرموده در آهن باسى شديد است، كه بطور مدام جنگ‏ها و مقاتلات و انواع دفاعها نياز به آهن داشته، چون اقسام سلاحهايى كه درست مى‏كرده‏اند از آهن بوده، و بشر از دير باز به اين فلز دست يافته، و متوجه منافعش شده، و آن را استخراج كرده است.

و اما منافع ديگرى كه اين فلز براى مردم دارد احتياج به بيان ندارد، چون مى‏بينيم كه آهن در تمامى شعب زندگى و صنايع مربوط به آنها و دخالت دارد.

" وَ لِيَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ يَنْصُرُهُ وَ رُسُلَهُ بِالْغَيْبِ"- اين جمله غايتى است عطف بر غايتى كه حذف شده، و تقدير كلام چنين است" و انزلنا الحديد لكذا و ليعلم اللَّه من ينصره ..."، يعنى ما آهن را براى اين و ... نازل كرديم، و نيز براى اينكه خدا معلوم كند چه كسى او و رسولان- او را يارى مى‏كند ...

و مراد از" يارى كردن پيامبران خدا" جهاد در راه او است، تا از مجتمع دينى دفاع نموده، كلمه حق را بسط دهند، و منظور از اينكه فرمود:

اين نصرت را به غيب مى‏كنند، اين است كه در حال غيبت رسول او را يارى مى‏كنند، حال يا غيبت رسول از ايشان، و يا غيبت ايشان از رسول، و مراد از اينكه فرمود:

" تا خدا بداند ..." اين است كه خدا ياوران خود و
فرستادگان خود را از آنهايى كه يارى نمى‏كنند، متمايز و جدا سازد.

(1) و براى شما از چارپايان هشت زوج نازل كرد. سوره زمر، آيه 6.

(2) هيچ موجودى نيست مگر آنكه نزد ما خزينه‏هايى از آن است و ما نازلش نمى‏كنيم مگر به اندازه‏اى معلوم. سوره حجر، آيه 21.