ترجمه تفسیر المیزان جلد 19

در
اين آيه با اينكه مى‏توانست بفرمايد" مانعتهم حصونهم من المسلمين" فرمود" من اللَّه" و اين بدان جهت است كه در آيه قبلى اخراج آنان را به خدا نسبت داده بود. و همچنين در ذيل آيه، القاى رعب در دلهاى آنان را به خدا نسبت داد. از لحن اين آيه استفاده مى‏شود كه بنى النضير چندين قلعه داشتند، نه يكى، چون فرموده" حصونهم".

آن گاه به فساد پندار آنان، و خبط و اشتباهشان پرداخته، مى‏فرمايد:

" فَأَتاهُمُ اللَّهُ مِنْ حَيْثُ لَمْ يَحْتَسِبُوا" خداى تعالى از جايى و از درى به سراغشان آمد كه هيچ خيال نمى‏كردند.

و منظور از" آمدن خدا" نفوذ اراده او در ميان آنان است، اما نه از راهى كه آنان گمان مى‏كردند- كه همان دژها و درها است- بلكه از طريق باطنشان كه همان راههاى قلبيشان است، لذا مى‏فرمايد:

" وَ قَذَفَ فِي قُلُوبِهِمُ الرُّعْبَ". و كلمه" رعب" به معناى خوفى است كه دل را پر كند،" يُخْرِبُونَ بُيُوتَهُمْ بِأَيْدِيهِمْ"، خانه‏هايشان را به دست خود ويران مى‏كردند كه به دست مسلمانان نيفتد. و اين از قوت سيطره‏اى بود كه خداى تعالى بر آنان داشت، براى اينكه خانمانشان را به دست خود آنان و به دست مؤمنان ويران كرد. و اينكه فرمود:

" و به دست مؤمنان" بدين جهت است كه خدا به مؤمنان دستور داده، و آنان را به امتثال دستور و به كرسى نشاندن اراده‏اش موفق فرموده بود." فَاعْتَبِرُوا" پس پند بگيريد اى صاحبان بصيرت، چون مى‏بينيد كه خداى تعالى يهوديان را به خاطر دشمنيشان با خدا و رسول چگونه در بدر كرد.

بعضى از مفسرين «1» گفته‏اند:

خود يهوديان خانه‏هايشان را خراب كردند، تا بهتر بتوانند فرار كنند، و مؤمنين خانه‏هاى ايشان را خراب كردند تا به آنان برسند.

بعضى «2» ديگر گفته‏اند:

منظور از تخريب خانه‏ها اختلال نظام زندگى است. يهوديان به خاطر نقض عهد، خانه‏هاى خود را خراب كردند. و منظور از خراب كردن آن به دست مؤمنين، اين است كه مؤمنين مامور شدند با ايشان قتال كنند.

ولى هيچ يك از اين دو قول به نظر درست نمى‏رسد، زيرا ظاهر جمله" يُخْرِبُونَ بُيُوتَهُمْ ..." اين است كه بيان باشد براى جمله" فَأَتاهُمُ اللَّهُ مِنْ حَيْثُ لَمْ يَحْتَسِبُوا" و معلوم مى‏شود كه تخريب بيوت اثر نقض عهد است، و بعد از آن واقع شده است، و وجه اول مى‏خواست بگويد:

تخريب خانه‏ها به نقشه خود يهود بود، نه نقشه الهى. و وجه دوم مى‏خواست بگويد:

تخريب خانه‏ها عين نقض عهد است، نه اينكه به راستى خانه‏ها را خراب‏
كرده باشند.

(1 و 2) مجمع البيان، ج 9، ص 259.