ترجمه تفسیر المیزان جلد 19

پس معلوم‏
مى‏شود جمله آخر آيه، يعنى جمله استثناء، غير از جنس جمله مستثنى منه است، و استثناى منقطع هم همين است.

و بنا بر اين فرض، ممكن است بگوييم جمله" إِلَّا قَوْلَ إِبْراهِيمَ" استثناء از مضمون همه آيه است يعنى از اينكه فرمود:

" قَدْ كانَتْ لَكُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فِي إِبْراهِيمَ وَ الَّذِينَ مَعَهُ" با در نظر داشتن قيدى كه به آن خورده، يعنى قيد" إِذْ قالُوا لِقَوْمِهِمْ إِنَّا بُرَآؤُا مِنْكُمْ" و در نتيجه معناى آيه چنين مى‏شود:

به تحقيق براى شما اقتدايى نيكو است از ابراهيم، و آنان كه با او بودند در اينكه از قوم مشرك خود تبرى جستند (مگر قول ابراهيم كه به پدرش وعده‏اى چنين و چنان داد).

و اما بر فرض اينكه استثناء متصل باشد، وجه اتصالش همانست كه ما در سابق بيان كرديم. بعضى از مفسرين «1» در وجه اتصال چنين گفته‏اند كه:

مستثنى منه، جمله" قَدْ كانَتْ لَكُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فِي إِبْراهِيمَ" است، و معناى مجموع آيه اين است كه:

شما مسلمانان در ابراهيم و مؤمنين به وى اقتدايى نيكو داريد، و بايد در همه رفتار و صفات او اقتداء كنيد، الا در يك خصلتش و آن اين است كه به پدرش چنين و چنان گفت.

ولى اين وجه درست نيست، چون زمينه آيه مورد بحث كه مى‏فرمايد" لَكُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فِي إِبْراهِيمَ" اين نيست كه بخواهد تاسى به ابراهيم (ع) را در تمامى خصالش بر مسلمانان واجب كند و استغفار يا وعده استغفار را استثناء كند، تا اين يك خصلت از خصال ابراهيم مستثنى باشد، بلكه زمينه آيه اين است كه تنها مردم مسلمان را در خصوص بيزارى‏اش از قوم مشرك خود وادار به تاسى كند، و اما وعده به استغفار در صورتى كه اميد توبه و ايمان در بين باشد، از مصاديق تبرى و بيزارى جستن نيست، تا استثناى آن از بيزارى جستن ابراهيم (ع) از قوم مشركش استثناى متصل باشد، هر چند كه از مصاديق تولى نيز نيست.

(1) مجمع البيان، ج 9، ص 271.