و نيز بر مؤمنين است كه هرگز آنچه را كه خود عمل نمى‏كنند به ديگران نگويند، و در آنچه وعده مى‏دهند تخلف ننمايند، كه اين گونه اعمال ايشان را مستوجب خشمى از خدا نموده، رسول را آزار مى‏دهد. و اين خطر را هم دارد كه خدا دلهايشان را منحرف سازد، همان طور كه با قوم موسى (ع) چنين كرد، چون با اينكه مى‏دانستند آن جناب رسول خدا به سوى ايشان است، مع ذلك آزارش دادند. و خدا مردم ستمكار را هدايت نمى‏كند.

اين سوره به شهادت زمينه آياتش در مدينه نازل شده است.

" سَبَّحَ لِلَّهِ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ وَ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ" تفسير اين آيه در سوره حشر گذشت. و اگر سوره مورد بحث را با تسبيح و تنزيه خدا از هر نقص آغاز كرده براى اين است كه در اين سوره سخن از بديها و توبيخ مؤمنين به ميان آمده كه چرا چيزى را مى‏گويند كه خود عمل نمى‏كنند، و آن گاه تهديدشان كرده به اينكه اگر به خود نيايند، دچار خشم خدا گشته، و خدا دلهاى تبهكاران را منحرف مى‏سازد.

مقصود از خطاب توبيخى:
" چرا مى‏گوييد آنچه را كه عمل نمى‏كنيد" با توجه به سياق و زمينه كلام‏

" يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُونَ" كلمه" لم" مخفف كلمه" لما" است، و حرف" ما" در آن استفهامى است، و حرف" لام" براى تعليل است. و گفتار آيه در زمينه توبيخ است، مى‏خواهد مؤمنين را به خاطر اينكه بدانچه مى‏گويند عمل نمى‏كنند توبيخ كند. و اينكه بعضى از مفسرين «1» گفته‏اند" مراد از جمله" اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد" منافقين هستند و آيه شريفه اين طائفه را سرزنش مى‏كند، نه مؤمنين را، زيرا مؤمنين از نظر قرآن محترمند" درست نيست، و نبايد به آن گوش فرا داد، براى اينكه قرآن پر است از آياتى كه مؤمنين را توبيخ و عتاب مى‏كند، مخصوصا آياتى كه در باره جنگها و متعلقات آن نازل شده، از قبيل آيات راجع به جنگ احد، احزاب، حنين، صلح حديبيه و جنگ تبوك، و مساله انفاق در راه خدا و امثال آن. و مؤمنين صالح اگر صالح شدند و جلالت قدر يافتند، به خاطر همين توبيخ‏ها بوده كه خداى تعالى از آنان نمود، و به اين وسيله به تدريج تربيتشان كرد، و گرنه صلاح نفسانى و جلالت قدر را از پيش خود در نيافتند.

(1) مجمع البيان، ج 9، ص 278.