پس يقينا بنى اسرائيل به آن جناب نسبت‏
ناروايى داده بودند، كه مايه آبروريزى آن جناب مى‏شده، و او از اين تهمت آزرده شده، و خدا از آن تبرئه‏اش كرده. آيه بعد هم كه فرمود:

" از خدا پروا كنيد، و سخن سنجيده بگوييد" مؤيد اين معنا است.

باز مؤيد اين احتمال كه بنى اسرائيل به موسى (ع) و امت اسلام به رسول خدا (ص) تهمت زده بودند، و آيه مورد بحث به مسلمانان مى‏فرمايد مانند بنى اسرائيل نباشيد، اين است كه خداى تعالى در همان سوره به پاره‏اى از مصاديق ايذاى زبانى و عملى اشاره نموده، مى‏فرمايد:

" يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُيُوتَ النَّبِيِّ إِلَّا أَنْ يُؤْذَنَ لَكُمْ إِلى‏ طَعامٍ غَيْرَ ناظِرِينَ إِناهُ وَ لكِنْ إِذا دُعِيتُمْ فَادْخُلُوا فَإِذا طَعِمْتُمْ فَانْتَشِرُوا وَ لا مُسْتَأْنِسِينَ لِحَدِيثٍ إِنَّ ذلِكُمْ كانَ يُؤْذِي النَّبِيَّ ... وَ إِذا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتاعاً فَسْئَلُوهُنَّ مِنْ وَراءِ حِجابٍ ... وَ ما كانَ لَكُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَ لا أَنْ تَنْكِحُوا أَزْواجَهُ مِنْ بَعْدِهِ أَبَداً إِنَّ ذلِكُمْ كانَ عِنْدَ اللَّهِ عَظِيماً" «1».

پس تا اينجا به دست آمد كه در جمله" وَ إِذْ قالَ مُوسى‏ لِقَوْمِهِ" اشاره‏اى است به نهى مسلمانان از ايذاى رسول خدا (ص)، به زبان و عمل، با علم به اينكه رسول خدا است. هم چنان كه ذيل آيه هم كه سخن از انحراف قلوب دارد، نوعى تخويف و تهديد مسلمين است به اينكه ايذاى رسول خدا (ص) فسقى است كه چه بسا به انحراف دلها بينجامد.

معناى جمله:
" فَلَمَّا زاغُوا أَزاغَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ ..." و بيان اينكه مقصود از ازاغه و اضلال خداوند چيست‏

" فَلَمَّا زاغُوا أَزاغَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ وَ اللَّهُ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الْفاسِقِينَ"- ماده" زيغ" كه كلمه" زاغوا" ماضى ثلاثى مجرد و كلمه" أزاغ" ماضى باب افعال آن است، به معناى منحرف كردن از استقامت است كه لازمه‏اش انحراف از حق به سوى باطل است.

و" ازاغه كردن خداى تعالى" به اين است كه رحمت خود را از صاحبان چنين دلى دريغ داشته، هدايت خود را از آنان قطع كند، چون از تعليل، اين معنا به خوبى استفاده مى‏شود، براى اينكه ازاغه خدا را تعليل كرده به هدايت نكردن.

البته بايد توجه داشت كه اين‏
ازاغه ابتدايى نيست، بلكه بر سبيل مجازات است، زيغ خود آنان را تثبيت كردن است، چون فسق آنان سبب اين مجازات شده، هم چنان كه گمراه كردن خدا هم هيچ وقت ابتدايى نيست.

(1) اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد، بدون اجازه داخل خانه‏هاى رسول اللَّه مشويد، مگر آنكه براى صرف طعامى دعوت شده باشيد، در آن صورت هم به ظرف طعام آن جناب خيره مشويد، و ليكن هر وقت دعوت شديد داخل شويد، و به محضى كه طعام خورديد پراكنده شويد، و سرگرم سخن گفتن نشويد، كه اين عملتان رسول خدا را آزار مى‏دهد ... و چون چيزى درخواست مى‏كنيد، از پشت پرده درخواست كنيد ... و اين براى شما شايسته نيست كه فرستاده خدا را اذيت كنيد، و يا بعد از مرگش با همسرش ازدواج كنيد، اين عملتان نزد خدا جرمى بزرگ است. سوره احزاب، آيه 53.