نكته اول اينكه

ميان آيه" فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ" و آيه" اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقاتِهِ" هيچ منافاتى نيست، و اختلافى كه بين آن دو هست چيزى نظير اختلاف به مقدار و كيفيت است، در جمله اولى دستور مى‏دهد تقواى شما همه مواردى را كه در سعه و قدرت شما است فرا بگيرد، و در دومى دستور مى‏دهد تقواى شما در همه موارد متصف به حقيقت باشد، تقواى صورى و ظاهرى نباشد، اولى راجع به كميت و مقدار تقوا است، دومى مربوط به كيفيت آن است.

نكته دوم اينكه

سخن بعضى «1» از مفسرين كه گفته‏اند:

جمله" فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ" ناسخ جمله" اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقاتِهِ" است، سخن درستى نيست، و فسادش روشن گرديد.

معناى جمله:
" وَ أَنْفِقُوا خَيْراً لِأَنْفُسِكُمْ" و وجه منصوب بودن كلمه" خيرا"

" وَ اسْمَعُوا وَ أَطِيعُوا وَ أَنْفِقُوا خَيْراً لِأَنْفُسِكُمْ"- اين قسمت از آيه جمله" فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ" را تاكيد مى‏كند، و كلمه" سمع" به معناى استجابت و قبول پيشنهاد و دعوت است، كه مربوط به مقام التزام قلبى است، به خلاف طاعت كه انقياد در مقام عمل است، و كلمه" انفاق" به معناى بذل مال در راه خدا است (نه هر بذلى ديگر)، و كلمه" خيرا" اگر منصوب آمده به گفته صاحب كشاف «2» به خاطر عاملى است كه حذف شده، و تقدير آن" و انفقوا و امنوا خيرا لانفسكم- انفاق كنيد و ايمان آوريد به چيزى كه براى خودتان خير است" مى‏باشد.

احتمال هم دارد كلمه" انفقوا" در عين دلالت بر انفاق، متضمن معناى" قدموا" و يا نظير آن هم باشد، و معنا چنين باشد" وَ أَنْفِقُوا خَيْراً لِأَنْفُسِكُمْ- انفاق كنيد و با انفاق خيرى را براى خود از پيش بفرستيد" كه در عبارت داخل گيومه كلمه" انفاق" متضمن معناى" از پيش بفرستيد" شده، شما مى‏توانيد چيز ديگرى را فرض كنيد كه مقام آيه بر آن دلالت كند.

و اگر فرمود:
" لانفسكم"

(1) روح المعانى، ج 28، ص 127.

(2) تفسير كشاف، ج 4، ص 551.