ترجمه تفسیر المیزان جلد 19

و دعوت آنان را تكذيب كردند، علاوه بر اين، به خدا كفر ورزيدند و شرايع او را ترك كردند، و به رسولان او كفر ورزيدند و ولايت آنان را نپذيرفتند، با اينكه مامور به ولايت آنان بودند، هم چنان كه نظير اين معنا در آيه" وَ أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ فَإِنْ تَوَلَّيْتُمْ فَإِنَّما عَلى‏ رَسُولِنَا الْبَلاغُ الْمُبِينُ" «1» گذشت و شدت حساب در جمله" فَحاسَبْناها حِساباً شَدِيداً" عبارت است از سخت‏گيرى در حساب، و به اصطلاح مته به خشخاش گذاشتن، به منظور پاداش يا كيفر تمام و دقيق دادن، كيفر و پاداشى كه مو به مو با وضع صاحب عمل تطبيق كند. و مراد از اين حساب، حساب دنيا است، نه حساب آخرت، به دليل اينكه در جاى ديگر مى‏فرمايد:

" وَ ما أَصابَكُمْ مِنْ مُصِيبَةٍ فَبِما كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ وَ يَعْفُوا عَنْ كَثِيرٍ" «2»، و نيز مى‏فرمايد:

" وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى‏ آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَيْهِمْ بَرَكاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ وَ لكِنْ كَذَّبُوا فَأَخَذْناهُمْ بِما كانُوا يَكْسِبُونَ" «3».

پس آنچه مصيبت به انسان مى‏رسد- البته آنچه كه در نظر دين مصيبت است- معدل و نتيجه محاسبه اعمال آدمى است، و خداى تعالى از بسيارى از اعمال عفو نموده، مسامحه و سهل‏انگارى مى‏كند، و مته به خشخاش نمى‏گذارد، بلكه از اين سخت‏گيرى در مورد مستكبرين صرفنظر ننموده، آنهايى كه عارشان مى‏آيد امر خدا و رسولان خدا را اطاعت كنند، حسابشان را سخت مى‏گيرد، و هيچ يك از گناهانشان را از قلم نمى‏اندازد، در نتيجه عذابى مى‏كند كه بى‏سابقه و ناشناخته باشد.

و معناى آيه اين است كه:

چه بسيار قريه‏ها كه اهلش از امر پروردگارشان گردنكشى نموده، از اطاعت پيامبر خود استكبار ورزيدند، و در نتيجه ما حساب شديدى از آنها كشيديم، و در محاسبه اعمالشان به سختى مناقشه كرديم، و در آخر به عذابى سخت مبتلاشان نموديم، عذابى كه معهود نبود و سابقه نداشت، و آن عبارت بود از انقراض نسلشان در دنيا.

و اينكه بعضى «4» از مفسرين گفته‏اند:

مراد عذاب آخرت است، و اگر با فعل ماضى‏
" عذبنا" تعبير كرده، از نظر تحقق و حتميت وقوع بوده، سخن درستى نيست.

(1) و اطاعت كنيد خدا را و اطاعت كنيد پيامبر او را و اگر رويگردان شويد رسول ما جز ابلاغ آشكار وظيفه‏اى ندارد.

سوره تغابن، آيه 12.

(2) آنچه مصيبت به شما مى‏رسد به خاطر اعمالى است كه خودتان كرديد، تازه خدا بسيارى از گناهان شما را عفو مى‏كند.

سوره شورى، آيه 30.

(3) و اگر اهل قريه‏ها ايمان آورده و تقوى داشته باشند، بركاتى از آسمان و زمين به رويشان مى‏گشاييم، ولى تكذيب كردند، و ما هم ايشان را گرفتيم به اعمالى كه مى‏كردند.
سوره اعراف، آيه 96.

(4) روح المعانى، ج 28، ص 141.