ترجمه تفسیر المیزان جلد 19

و معناى آيه اين است كه:

وقتى مطلب از اين قرار باشد، و ارباب اين بت‏ها يعنى ملائكه دختران خدا باشند، با اينكه خود شما دختر را براى خود نمى‏پسنديد و جز به پسر رضايت نمى‏دهيد، آيا اين قسمت درست است كه پسران مال شما و دختران مال خدا باشد؟

چه قسمتى جائرانه و غير عادلانه (البته فراموش نشود كه گفتيم اساس اين استفهام استهزاء است، و گرنه خدا نه پسر دارد و نه دختر).

" إِنْ هِيَ إِلَّا أَسْماءٌ سَمَّيْتُمُوها أَنْتُمْ وَ آباؤُكُمْ ما أَنْزَلَ اللَّهُ بِها مِنْ سُلْطانٍ ..."

ضمير" هى" به بت‏هاى مذكور يعنى لات و عزى و منات برمى‏گردد، و يا به آنها از اين جهت كه اصنامند، (تا شامل همه بت‏ها شود) و ضمير در" سميتموها" به اسماء بر مى‏گردد، و" تسميه أسماء" به معناى اسم قرار دادن آنها است، و منظور از" سلطان"، برهان و دليل است.

و معنى آيه اين است كه:

اين اصنام كه شما الهه خود گرفته‏ايد چيزى به جز مشتى اسماء نيستند، كه شما و پدرانتان آن سنگ و چوب‏ها را به آن اسماء نامگذارى كرده‏ايد، و ما وراى اين أسماء مصاديق و مسميات واقعى كه خداى تعالى برهانى بر اله بودن و ربوبيت آنها نازل كرده باشد ندارند.

و حاصل آيه اين است كه:

مى‏خواهد گفتار مشركين را به اين دليل كه مدركى بر الوهيت آلهه خود ندارند رد كند. و كلمه" ما" در جمله" إِنْ يَتَّبِعُونَ إِلَّا الظَّنَّ وَ ما تَهْوَى الْأَنْفُسُ" موصول است، و ضميرى كه بايد از جمله به آن برگردد حذف شده، تقديرش" و ما تهواه الانفس- و آنچه نفسها هوسش را مى‏كنند" است.

ولى بعضى «1» از مفسرين گفته‏اند:

ما مصدريه است، كه جمله بعد را به صورت مصدر در مى‏آورد، و تقدير كلام:

" ان يتبعون الا الظن و هوى الانفس- پيروى نمى‏كنند مگر پندار و خواسته نفس را" مى‏باشد، و كلمه" هوى" به معناى خواهش‏هاى شهوانى نفس است و جمله مورد بحث هم در مقام مذمت مشركين است كه باطل را پيروى مى‏كنند، و هم تاكيد مطالب قبل است كه مى‏فرمود:

برهانى بر عقايد خود ندارند.

و جمله" وَ لَقَدْ جاءَهُمْ مِنْ رَبِّهِمُ الْهُدى‏" هم كه جمله‏اى است حاليه، آن مطالب را تاكيد مى‏كند، و معنايش اين است كه:

اين مشركين در امر خدايان خود به جز باطل متابعتى ندارند تنها پيرو باطل و هواهاى شهوى نفس هستند، آرى اينها را پيروى مى‏كنند در حالى كه‏

(1) تفسير فخر رازى، ج 28، ص 301.