ترجمه تفسیر المیزان جلد 19

و يكى نيفتادنشان در حال بال جمع كردن.

و در اينكه بعد از يادآورى ذلول بودن زمين، و سوار بودن انسان بر منكب‏هاى زمين، مساله پرواز طيور در هوا را آورد، لطفى نهفته است كه بر كسى پوشيده نيست.

" أَمَّنْ هذَا الَّذِي هُوَ جُنْدٌ لَكُمْ يَنْصُرُكُمْ مِنْ دُونِ الرَّحْمنِ إِنِ الْكافِرُونَ إِلَّا فِي غُرُورٍ" اين آيه توبيخ و سركوبى كفار است، كه به جاى خداى تعالى معبودهايى ديگر گرفتند تا ياريشان كنند، و به همين جهت سياق آيه قبلى را كه سياق غيبت بود به سياق خطاب برگردانيد تا توبيخ و سركوبى رخ به رخ انجام گيرد، و سرزنش دردناك‏تر شود.

و معناى جمله" أَمَّنْ هذَا الَّذِي ..."، اين است كه:

نه، بلكه مى‏پرسم. آن چه كسى است كه به آن اشاره مى‏شود، كه اين ياور شما و لشكر شما است غير از رحمان، اگر خداى رحمان سرنوشت شومى و يا عذابى براى شما مقدر كرده باشد آيا آن ياور، شما را يارى مى‏كند؟ نه، پس غير از خدا كسى نيست كه شما را يارى كند. و اين بيان اشاره است به اينكه پندار مشركين خطا است، مشركين بت‏ها را نمى‏پرستند، مگر به خاطر همين كه آنان را در شدائد يارى كنند، با اينكه اين مشركين و خدايانشان هر دو ملك خدايند، و بت‏ها نه براى خود، مالك نفع و ضررى هستند، و نه براى ديگران.

و چون مشركين از اين توبيخ و سركوبى خدا پاسخى نداشتند بدهند، لذا خود خداى تعالى از آن سؤال ملامت‏آميز جواب داد، كه:

" إِنِ الْكافِرُونَ إِلَّا فِي غُرُورٍ" يعنى غرور آن چنان به آنان حمله‏ور شده كه از هر طرف احاطه‏شان كرده، خيال كرده‏اند اعتقادشان به الوهيت آلهه اعتقاد درستى است.

" أَمَّنْ هذَا الَّذِي يَرْزُقُكُمْ إِنْ أَمْسَكَ رِزْقَهُ بَلْ لَجُّوا فِي عُتُوٍّ وَ نُفُورٍ" كلمه" أم" در اينجا نيز به معناى" بلكه" است، مى‏فرمايد:

بلكه مى‏پرسم آن چه كسى است كه به آن اشاره مى‏شود، و گفته مى‏شود:

اين است آنكه شما را روزى مى‏دهد، و آيا اگر خدا روزى خود را از شما دريغ بدارد، آن كس به جاى خدا شما را روزى مى‏دهد؟

آن گاه خود خداى سبحان پاسخ مى‏دهد به اينكه:

" بَلْ لَجُّوا فِي عُتُوٍّ وَ نُفُورٍ"، يعنى حق براى آنان روشن شده ولى در برابر آن خاضع نمى‏شوند تا تصديقش كنند، و آن گاه پيرويش نمايند، بلكه در دور شدن از حق و نفرت از آن هم چنان ادامه داده، و بيشتر جلو مى‏روند.