در عمل ديگران سهيم است، (چون اگر او آن عمل را باب نمى‏كرد، ديگران هم آن را انجام نمى‏دادند، و يا كمتر انجام مى‏دادند)، هم چنان كه در تفسير آيه" وَ نَكْتُبُ ما قَدَّمُوا وَ آثارَهُمْ" «1» نيز گذشت، و همچنين در تفسير آيه" وَ لْيَخْشَ الَّذِينَ لَوْ تَرَكُوا مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّيَّةً ضِعافاً خافُوا عَلَيْهِمْ" «2» و در تفسير آيه" لِيَمِيزَ اللَّهُ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ" «3» گفتار نافعى در اين مقام گذشت.

" وَ أَنَّ سَعْيَهُ سَوْفَ يُرى‏" منظور از" سعى"، آن عملى است كه در انجامش جد و جهدى كرده، و منظور از" رؤيت" مشاهده است، و ظرف اين مشاهده روز قيامت است، به دليل اينكه دنبالش مساله جزا را ذكر فرموده، پس آيه شريفه از نظر معنا قريب به آيه" يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُحْضَراً" «4» و آيه شريفه" يَوْمَئِذٍ يَصْدُرُ النَّاسُ أَشْتاتاً لِيُرَوْا أَعْمالَهُمْ فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ وَ مَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ" «5» مى‏باشد.

و اگر جمله" سوف يرى" را به صيغه مجهول آورده، خالى از اين اشاره نيست كه در قيامت كسانى هستند كه اعمالى به ايشان ارائه مى‏شود كه خودشان آن عمل را انجام نداده‏اند.

" ثُمَّ يُجْزاهُ الْجَزاءَ الْأَوْفى‏" كلمه" وفاء" به معناى تمام است، چون هر چيزى كه تمام باشد وافى به تمامى صفات مطلوبش هست، و" جزاء أوفى" به معناى جزاى اتم است، و ضمير در جمله" يجزيه" به سعى كه همان عمل باشد بر مى‏گردد، و معنايش اين است كه سپس انسان عملش- يعنى به عملش- جزا داده مى‏شود جزايى اتم.

مقصود از اينكه فرمود:
" وَ أَنَّ إِلى‏ رَبِّكَ الْمُنْتَهى‏" شدن خلقت و تدبير به خداى سبحان است‏

" وَ أَنَّ إِلى‏ رَبِّكَ الْمُنْتَهى‏" كلمه" منتهى" مصدر ميمى و به معناى انتهاء است، و در اين آيه مطلق آورده شده،
در نتيجه مى‏فهماند مطلق انتهاء به سوى پروردگار تو است.

(1) و ما كردار گذشته و آثار آينده‏شان را ثبت مى‏كنيم. سوره يس، آيه 12.

(2) آنها كه اگر فرزندان ناتوانى از خود به يادگار بگذارند از آينده آنان مى‏ترسند (بايد از ستم در باره يتيمان مردم بپرهيزند و از خدا بترسند). سوره نساء، آيه 9.

(3) تا خداوند ناپاك را از پاك جدا سازد، سوره انفال، آيه 37.

(4) روزى كه هر انسانى آنچه از خير و شر كرده حاضر مى‏بينند. سوره آل عمران، آيه 30.

(5) امروز است كه مردم گروه گروه از گورها بيرون مى‏شوند تا اعمالشان نشانشان داده شود، هر كس كه به وزن يك ذره عمل خيرى كرده باشد آن را مى‏بيند و هر كس كه به سنگينى يك ذره شرى كرده باشد آن را مى‏بيند. سوره زلزال، آيه 6- 8.