ترجمه تفسیر المیزان جلد 15

صيغه عهد ملتزم به آن شده باشد، مانند نذر و سوگند. و ممكن است منظور از آن، مطلق تكليف‏هايى باشد كه متوجه به مؤمنين شده، چون در قرآن ايمان مؤمن را" عهد" و" ميثاق" او ناميده است. و همچنين تكاليفى را كه متوجه آنان كرده عهد خوانده و فرموده:" أَ وَ كُلَّما عاهَدُوا عَهْداً نَبَذَهُ فَرِيقٌ مِنْهُمْ" «1» و نيز فرموده:" وَ لَقَدْ كانُوا عاهَدُوا اللَّهَ مِنْ قَبْلُ، لا يُوَلُّونَ الْأَدْبارَ" «2» و شايد به جهت همين كه اين معنا مورد نظر بوده، كلمه عهد را مفرد آورد، چون تمامى تكاليف را يك عهد و يك ايمان شامل مى‏شود.

كلمه" رعايت" به معناى حفظ است. و بعضى «3» گفته‏اند: اصل اين كلمه به معناى محافظت از حيوانات است، يا به اينكه آنها را غذا دهند، غذايى كه حافظ حيات آنها باشد، و يا به اينكه از خطر دشمن و درنده نگاه بدارند و آن گاه در مطلق حفظ استعمال شده است. و بعيد نيست كه عكس اين مطلب به ذهن نزديكتر باشد، يعنى كلمه مورد بحث در اصل به معناى مطلق حفظ بوده و سپس در خصوص حفظ حيوانات استعمال شده باشد.

و كوتاه سخن اينكه: آيه مورد بحث مؤمنين را به حفظ امانت و خيانت نكردن به آن و حفظ عهد و نشكستن آن، توصيف مى‏كند و حق ايمان هم همين است كه مؤمن را به رعايت عهد و امانت وادار سازد، چون در ايمان معناى سكون و استقرار و اطمينان نهفته، وقتى انسان كسى را امين دانست و يقين كرد كه هرگز خيانت ننموده پيمان نمى‏شكند، قهرا دلش بر آنچه يقين يافته مستقر و ساكن و مطمئن مى‏شود و ديگر تزلزلى به خود راه نمى‏دهد.

" وَ الَّذِينَ هُمْ عَلى‏ صَلَواتِهِمْ يُحافِظُونَ"" صلوات" جمع" صلاة- نماز" است. و اينكه فرموده:" نماز را محافظت مى‏كنند" خود قرينه اين است كه مراد محافظت از عدد آن است پس مؤمنين محافظت دارند كه يكى از نمازهايشان فوت نشود و دائما مراقب آنند. حق ايمان هم همين است كه مؤمنين را به چنين مراقبتى بخواند.

و به همين جهت كلمه" صلاة" را در اينجا با صيغه جمع آورده و در جمله" فِي صَلاتِهِمْ خاشِعُونَ" مفرد، براى اينكه خشوع در جنس نماز، به طور مساوى شامل همه است، و ديگر لازم نيست كه جمع آورده شود.

(1) و آيا هر عهدى كه با ايشان بسته شود و هر تكليفى كه به ايشان شود بنا دارند تخلف كنند؟

سوره بقره، آيه 100.

(2) قبلا هم با خدا عهد كردند كه پشت به جنگ نكنند سوره احزاب، آيه 15.

(3) روح المعانى، ج 18، ص 11.