پاسخ معبودهاى كفار به سؤال خداى سبحان در قيامت از آنها: آيا شما اين بندگان مرا گمراه كرديد؟ - ترجمه تفسیر المیزان جلد 15

ازل رانده بود، و در امثال آيه" وَ إِنَّ لِلْمُتَّقِينَ لَحُسْنَ مَآبٍ جَنَّاتِ عَدْنٍ ... هذا ما تُوعَدُونَ لِيَوْمِ الْحِسابِ" «1» از آن خبر داد.

و اگر وعده خود را با وصف" مسئولا- درخواست شده" توصيف كرد، به اين جهت بود كه متقين از پروردگار خود با زبان حال و استعداد، آن را خواسته بودند، و يا با زبان قال و دعاهاى خود از درگاه پروردگارشان مسألت نموده بودند، و يا بدين جهت بود كه ملائكه اين درخواست را براى متقين كرده‏اند، هم چنان كه قرآن كريم درخواست ملائكه را چنين حكايت مى‏كند:" رَبَّنا وَ أَدْخِلْهُمْ جَنَّاتِ عَدْنٍ" «2» و يا آنكه جهت آن، همه اين درخواستها بوده.

مرحوم طبرسى در آيه مورد بحث گفته: جمله" كانَتْ لَهُمْ جَزاءً وَ مَصِيراً" حال از ضمير جنت است، كه در جمله" وُعِدَ الْمُتَّقُونَ" در تقدير است، و جمله" لَهُمْ فِيها ما يَشاؤُنَ" حال از متقون است «3». و تجزيه‏اى كه وى كرده، از تجزيه ساير مفسرين بهتر است، كه گفته‏اند «4» هر دو جمله استينافى و ابتدايى، و در مقام تعليل و به منزله جواب از سؤال مقدر است.

" وَ يَوْمَ يَحْشُرُهُمْ وَ ما يَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ ..."

ضميرهاى جمع چهارگانه همه به كفار برمى‏گردد و مراد از" آنچه مى‏پرستند" ملائكه و معبودهاى بشرى و بتها است، اگر چنانچه كلمه" ما" را اعم از غير ذوى العقول و ذوى العقول بدانيم، و اگر مختص غير ذوى العقول بدانيم تنها شامل بتها مى‏شود.

و مشار اليه به اشاره" هؤلاء" در جمله" عِبادِي هؤُلاءِ" كفارند، و معناى آيه روشن است.

پاسخ معبودهاى كفار به سؤال خداى سبحان در قيامت از آنها: آيا شما اين بندگان مرا گمراه كرديد؟

" قالُوا سُبْحانَكَ ما كانَ يَنْبَغِي لَنا أَنْ نَتَّخِذَ مِنْ دُونِكَ مِنْ أَوْلِياءَ ... قَوْماً بُوراً" پاسخ معبودهاى كفار از سؤال خداى تعالى است، كه فرمود:" أَ أَنْتُمْ أَضْلَلْتُمْ عِبادِي هؤُلاءِ- آيا شما اين بندگان مرا گمراه كرديد؟"، و پاسخ خود را با تسبيح خدا آغاز كردند، و اين از ادب عبوديت است كه هر جا گفتگو از شرك و يا هر جا كه به وجهى بويى از شرك مى‏آيد خدا از آن تنزيه شود.

و معناى اينكه گفتند:" براى ما سزاوار نبود كه غير از تو اوليايى بگيريم" اين است‏

(1) سوره ص، آيات 49 تا 53.

(2) پروردگار ما! ايشان را به جنات عدن داخل فرما. سوره مؤمن، آيه 8.

(3) مجمع البيان، ج 7، ص 163.

(4) روح المعانى، ج 17، ص 246.