حمل آيه:" وَ تَرَى الْجِبالَ تَحْسَبُها جامِدَةً وَ هِيَ تَمُرُّ مَرَّ السَّحابِ" بر حركت جوهرى و بر حركت انتقالى زمين
البته در آيه" وَ تَرَى الْجِبالَ تَحْسَبُها جامِدَةً وَ هِيَ تَمُرُّ مَرَّ السَّحابِ" دو قول ديگر هست.يكى اينكه: آن را حمل كردهاند بر حركت جوهرى و اينكه تمامى موجودات با جوهره ذاتشان به سوى غايت وجود خود در حركتند و اين همان معناى حشر و رجوع به خداى سبحان است.و اين معنا، از نظر اشارهاى كه در جمله" تَحْسَبُها جامِدَةً- تو آنها را جامد مىپندارى" هست- به اينكه همين امروز كه قيامتى به پا نشده، متحركند- مناسبترين معناست، براى اينكه نمىشود روز قيامت را ظرف گرفت هم براى جامد ديدن كوهها و هم براى حركت آنها چون ابر.دوم اينكه: آن را حمل كردهاند بر حركت انتقالى زمين. و اين معنا از نظر آيه- فى نفسها- معناى خوبى است، الا اينكه دو تا اشكال متوجه آن مىشود، اول اينكه: بنا بر اين معنا، آيه شريفه از ما قبل و ما بعد خود بريده و غير مربوط مىشود، چون هم ما قبل آن و هم ما بعدش راجع به قيامت بود، دوم اينكه با اين بريدگى اتصال جمله" إِنَّهُ خَبِيرٌ بِما تَفْعَلُونَ" به ما قبلش نيز به هم مىخورد." مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَيْرٌ مِنْها وَ هُمْ مِنْ فَزَعٍ يَوْمَئِذٍ آمِنُونَ" اين آيه و آيه بعدش- همانطور كه قبلا هم اشاره كرديم- تفصيلى است براى اجمالى- كه در جمله" إِنَّهُ خَبِيرٌ بِما تَفْعَلُونَ" است، البته تفصيل از نظر اثر خبير بودن خدا، زيرا اثر(1) آيا مشرك نمىداند و خبر از روزى ندارد كه آنچه در قبور است بيرون ريخته مىشوند و آنچه در سينهها بود بر ملا مىشود چون پروردگارشان در اين روز به آنها خبير است. سوره عاديات، آيه 9- 11.(2) روزى كه ايشان آشكارند و از ايشان چيزى بر خدا پوشيده نيست. سوره مؤمن، آيه 16.