معناى" بركت" و اينكه فرمود:" فَتَبارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخالِقِينَ" و اشاره به اينكه خلقت اختصاص به خداى تعالى ندارد - ترجمه تفسیر المیزان جلد 15

دارد و نه در صفات و تنها با آن، نوعى اتحاد و تعلق دارد تا آن را در راه رسيدن به مقاصدش به كار گيرد، مانند آلتى كه در دست صاحب آلت است، و در انجام مقاصدش استعمال مى‏كند، نظير قلم براى نويسنده. پس تن آدمى هم آلتى است براى جان آدمى.

و اين همان حقيقتى است كه از آيه" وَ قالُوا أَ إِذا ضَلَلْنا فِي الْأَرْضِ أَ إِنَّا لَفِي خَلْقٍ جَدِيدٍ بَلْ هُمْ بِلِقاءِ رَبِّهِمْ كافِرُونَ قُلْ يَتَوَفَّاكُمْ مَلَكُ الْمَوْتِ الَّذِي وُكِّلَ بِكُمْ" «1» هم استفاده مى‏شود. پس آنكه ملائكه در حين مرگ او را مى‏گيرند آن انسان است، و آنچه در قبر متلاشى مى‏شود و مى‏پوسد، آن بدن انسان است، نه خود انسان.

در آيه مورد بحث چند گونه حرف عطف به كار برده شده، چند جا با" ثم" عطف شده، و چند جا با" فاء". بعضى «2» از مفسرين در وجه آن گفته‏اند: مواردى كه با" ثم" عطف شده معطوف كاملا با معطوف عليه مغايرت دارد، مانند سه جمله" ثُمَّ جَعَلْناهُ نُطْفَةً" و" ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً" و" ثُمَّ أَنْشَأْناهُ خَلْقاً آخَرَ" و مواردى كه با فاء عطف شده آن مغايرت را ندارد مانند سه جمله" فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً"،" فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظاماً" و" فَكَسَوْنَا الْعِظامَ لَحْماً".

معناى" بركت" و اينكه فرمود:" فَتَبارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخالِقِينَ" و اشاره به اينكه خلقت اختصاص به خداى تعالى ندارد

" فَتَبارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخالِقِينَ" راغب مى‏گويد: اصل ماده" برك"- با فتح باء و سكون راء و كاف- به معناى سينه شتر است. وقتى مى‏گويند" برك البعير" معنايش اين است كه شتر، زانو به زمين زد و از همين معنا، معناى لزوم را اعتبار كرده‏اند. و نيز مى‏گويد: آب انبار را هم از اين جهت" بركه" به كسر باء و سكون راء- مى‏گويند كه آب در آن توقف مى‏كند. بركت را هم كه به معناى خير الهى است از اين جهت كه نحوه ثبوتى دارد بركت گفته‏اند. و" مبارك" به چيزى مى‏گويند كه آن خير الهى در آن باشد.

باز ايشان اضافه كرده چون خير الهى از جايى و به نحوى صادر مى‏شود كه نه محسوس كسى است و نه شمردنى و نه محدود شدنى، از اين جهت هر چيزى را كه در آن زيادى غير محسوس ديده شود، مبارك خوانده و مى‏گويند چقدر با بركت است «3».

(1) گفتند آيا بعد از آنكه در زمين گم شديم دوباره خلقت جديدى به خود مى‏گيريم؟ اينان نسبت به ديدار پروردگارشان كافرند، بگو شما (در زمين گم نمى‏شويد) بلكه ملك الموت همان كه موكل بر شما است جان شما را مى‏گيرد. سوره الم سجده، آيات 10 و 11.

(2) روح المعانى، ج 18، ص 15.

(3) مفردات راغب، ماده" برك".