بيان عدم منافات تقييد اجابت به مشيت خدا در جمله:" فَيَكْشِفُ ما تَدْعُونَ إِلَيْهِ إِنْ شاءَ" با استغراق مستفاد از" أَمَّنْ يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ ..." - ترجمه تفسیر المیزان جلد 15

متوجه آن است، بلكه مطلق سبب، و مطلق سبب هم هرگز تخلف نمى‏پذيرد (مثلا بيمارى كه براى نجات از بيمارى‏اش متوسل به دارو و درمان مى‏شود، فطرت او، او را به چنين كارى واداشته، يعنى به او فهمانده كه شفا دهنده‏اى هست، ولى فكر او به اين طمع افتاده كه شايد آن شفا دهنده اين دارو بوده باشد، پس اگر دارو، درمان نكرد آن حكم فطرى نقض نشده است).

و نيز از بيان ما، فساد گفتار آن مفسر ديگر روشن مى‏شود كه گفته است:" مراد از مضطر وقتى كه او را بخواند، گنه‏كارى است كه استغفار كند، چون خدا او را مى‏آمرزد و همين آمرزش اجابت او است" «1».

وجه فساد گفتارش اين است كه- گفتيم- لام در" المضطر" استغراق را مى‏رساند و اينطور نيست كه هر استغفارى مغفرت را به دنبال داشته باشد و خدا هر استغفار كننده‏اى را بيامرزد، علاوه بر اين كه هيچ دليلى بر اين تقييد نداريم، آيه شريفه در باره مطلق مضطر است، و شما نمى‏توانيد بدون دليل، مختص به گنه كارش كنيد.

بيان عدم منافات تقييد اجابت به مشيت خدا در جمله:" فَيَكْشِفُ ما تَدْعُونَ إِلَيْهِ إِنْ شاءَ" با استغراق مستفاد از" أَمَّنْ يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ ..."

بعضى «2» از صاحبان اين نظريه در رفع اشكال استغراق گفته‏اند كه: استغراق به حال خود باقى است، چيزى كه هست بايد آن را مقيد به مشيت خدا كرد، زيرا خود خداى تعالى اجابت را مقيد بدان نموده، و فرموده است:" فَيَكْشِفُ ما تَدْعُونَ إِلَيْهِ إِنْ شاءَ" «3».

ولى اين جواب نيز كافى نيست، زيرا آيه سوره انعام سياقى دارد كه نمى‏تواند آيه اجابت مضطر را تقييد كند و اينك تمامى آيه انعام" قُلْ أَ رَأَيْتَكُمْ إِنْ أَتاكُمْ عَذابُ اللَّهِ أَوْ أَتَتْكُمُ السَّاعَةُ أَ غَيْرَ اللَّهِ تَدْعُونَ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ بَلْ إِيَّاهُ تَدْعُونَ فَيَكْشِفُ ما تَدْعُونَ إِلَيْهِ إِنْ شاءَ- بگو به من خبر دهيد اگر راست مى‏گوييد در صورتى كه عذاب خدا شما را دريابد، و يا قيامتتان بپا شود، آيا باز هم غير خدا را مى‏خوانيد؟ نه، بلكه تنها و تنها او را مى‏خوانيد، پس اگر بخواهد حاجتتان را برمى‏آورد" و مساله قيامت قضايى است محتوم، كه درخواست نشدن آن ممكن نيست، هم چنان كه ممكن نيست انسان بطور حقيقت آن را طلب كند. و اما آن لنگه ديگر آيه، يعنى عذاب الهى، اگر رفع آن عذاب را از مسير واقعى آن بخواهد، يعنى توبه كند و ايمان حقيقى به خدا بياورد، بطور قطع حاجت را برمى‏آورد، هم چنان كه از قوم يونس عذاب را بر داشت، چون رفع آن را از مسير واقعى آن خواستند، يعنى توبه كردند و ايمان حقيقى آوردند.

اما اگر از اين مسير نباشد، بلكه بخواهند حيله كنند و براى نجات خود نيرنگ بزنند، قطعا

(1 و 2) روح المعانى، ج 20، ص 6.

(3) پس، خدا آنچه را مى‏خواهيد اگر بخواهد بر مى‏آورد. سوره انعام، آيه 41.